Libië: bewind wankelt, opstand zwelt aan

Als ook maar een déél van de berichtgeving klopt, gaat het nu erg hard in Libië. ‘Hard’ in de zin van ‘hard tegen hard’, met een brute onderdrukking weaar echter steeds effectiever tegen gestreden wordt. Maar vooral ook ‘hard’ in de zin van ‘snel’. Wat berichten van de afgelopen uren laten zien dat het einde van het bewind wel eens erg nabij kan zijn.

In de eerste plaats is de opstand nu inderdaad overgeslagen naar de hoofdstad Tripoli. Aljazeera meldt gevechten tussen demonstranten enerzijds, aanhangers van Khadaffi anderzijds, in Tripoli. Een ooggetuige: “Sommige anti-regeringsbetogers verzamelen zich in de wooncomplexen. De politie verspreidt ze. Ik kan ook brandende auto’s zien.” Een ander hoort “geweerschoten en mensen”, en zegt dat hij niet naar buiten kan.  Het EA Worldview liveblog bericht dat het volgens Aljazeera gaat om “duizenden betogers en Khadaffi-aanhangers”. De BBC maakt melding van protesten in vier delen van de stad,  van  politie die kogels afvuurt, en grote ladingen traangas. Het blog ‘Libya 17th february‘ geeft nog veel meer, maakt melding van brandende politiebureau’s en grote mensenmenigten op straat, en duidt de “Khadaffi-aanhangers” gewoon aan met “huurlingen”. De berichtgeving over Tripoli van dat laatste blog is wel voornamelijk op Twitter-berichten gebaseerd. In hoeverre al de details kloppen, is niet te zeggen. Maar aan het overslaan van de opstand naar Tripoli hoeft niet getwijfeld te worden. Daarmee is de overwinning van de revolutie in hoog tempo dichterbij gekomen.

In de tweede plaats zijn er steeds meer berichten dat soldaten de kant van de opstandigen kiezen. Dat geldt voor een deel van een regiment in Benghazi, waar de opstand nu al dagen woedt en waar het bewind de macht goeddeels kwijt is, maar waar de gewapende resten ervan doorgaan met moorden. In de derde plaats kiezen diverse belangrijke stammen nu partij tegen het bewind.  het EA liveblog noemt hierbij de Wrfala stam die ana demonstratie mee begint te doen. Die stam was in 1993 al eens in opstand tegen het regime. Volgens hetzelfde liveblog heeft het hoofd van de Al-Zuwayya-stam met het afsnijden van olie-export als het bewind niet stopt met onderdrukking. In de vierde plaats komen er nu meldingen van diplomaten die het bewind de rug toe keren, heeft een belangrijke godsdienstgeleerde  in Libië verzet tegten de slachting die het regime begaat, een religieuze plicht genoemd. Intussen is er ook – onbevestigde – berichtgeving over de zoon van Khadaffi die een toespraak zou houden maar verhinderd was omdat zijn brower hem neer zou hebben geschoten! Dat zegt volgens het EA liveblog één van die opgestapte diplomaten althans. Welnu, zo’n aangenaam sfeertje heerst  er wel vaker in de hoogste kringen, valakvoordat die kringen van grote hoogte een diepe duikeling hebben gemaakt. Als de revolte zich in dit tempo blijft uitbreiden en verhevigen, dan is de verdwijning van Khadaffi een kwestie van uren of van dagen, maar niet van weken en zeker niet van maanden. Er is volgens het EA liveblog en volgens Libya 17th february, zelfs al een, weliswaar totaal onbevestigd, bericht, dat hij in een vliegtuig onderweg is, naar Zuid-Amerika…

Het ijselijke tempo waarmee de opstand in Libië zich ontplooit, laat samen met veel andere ontwikkelingen zien hoe groot de kracht van de revolutionaire golf inmiddels is. Geen grens, geen regionale of religieuze scheidslijn, weerhoudt de opstanden nog van snelle uitbreiding. In Bahrein, waar een uit Soennieten bestaande elite de in meerderheid Sjiitische meerderheidt onderdrukt, roepen demonstranten: “Noch Sunni, noch Shia, maar Bahreini!” In Egypte betoogden Kopten en Moslims zij aan zij en beschermden elkaars godsdienstige uitingen. In Tunesië, waar de opstand in het binnenland, in steden met veel armoede, begon, breidde de revolte zich toch snel uit naar de hoofdsatad Tunis. In Libië, waar de protesten in het oosten van het land begonnen, zien we dus hetzelfde, nu de opstandigheid nuook in het westen, in de hoofdstad, woedt. Dat de machtsbasis van het bewindt rondt Tripoli ligt, dat mensen in het oosten, rond Benghazi zich achtersteld voelen omdat de oliewinsten van het bvewind hen niet bereiken maar in het westen van het land blijve, het zal waar zijn. Dat de vroegere koning, door Khadaffi’s staatsgreep in 1969 afgezet, uit de opgeving van Benghazi kwam, en dat het regime dat wellicht gebruikt om de bevolking van die regio als ‘onbetrouwbaar’ weg te zetten, het kan heel goed zijn. De Volkskrant komt met deze informatie over regionale veschillen en bijbehorende spanning. Maar mijn afgelopen zondagmiddag geüite vrees dat Khadaffi succes zou kunnen hebben met deze verdeel-en-heers-aanpak, blijkt gelukkig door de snelle ontwikkelingen weerlegd.

Indrukwekkend is boven alles de mate waarin mensen – in eerste instantie ongewapende menigten – de enorme onderdrukking trotseerden en nog trotseren. Een kleine duik in het verleden van het land laat zien hoe repressief de Libische staat vaak optreedt – maar ook dat er eerder moedig verzet is geweest. Een rapport van Human Rights Watch uit 2009 vertelt van ‘verdwenen’ mensen, van mensen gevangengezet qwegens vreedzame politieke activiteiten, van 500 gevangenen die hun straf uitgezeten hebben maar desondanks worden vastgehouden, van een verbod op demonstraties. Maar het vertelt ook van  een demonstratie van 100 familieleden  van vermoorde gevangenen, en van een demonstratie van jonge vrouwen in een weeshuis waar ze seksueel misbruik hadden ondergaan. Functionarissen probeerden de vrouwen te intimideren, maar uiteindelijk werd het hoofd van het weeshuis na onderzoek wegens misbruik aangeklaagd.

De  actie van nabestaande van eerder vermoorde gevangenen had een bloedige voorgeschiedenis, die teruggaat tot 1996. In dat jaar maaiden functionarissen van het bewind honderden en nog eens honderden gevangen neer in de Abu Salim-gevangenis. Dat waren voor een groot deel tegenstanders van het regime. In totaal ging het om 1.200 mensen, vermoord in enkele uren tijd. Het is slechts één van de meerdere grotere misdaden van het bewind.

Vanaf  pakweg 2003-2004 is dat bewind overigens weer een bondgenoot van de VS. Dat was daarvoor wel anders: het bewind werd beschuldigd van steun aan terrorisme. En ja, Libië wás in de jaren zeventig, naast Syrië en Iran, één van de staten die gewapende  Arabische groepen steunde die ook aanslagen pleegden. De VS en Israël deden hetzelfde, maar dan zonder tussenkomst van Palestijnse fracties, en op  veel en veel grotere schaal. Lybië echter werd tijdenlanhg door diezelfde VS tot terroristische  staat uitgeroepen. In 1986 bombardeerde de VS Tripoli, als reactie op een aanslag tegen VS-militairen in West-Duitsland. Bewijs van Lybische betrokkenheid werd niet geleverd. En zelfs al was dat er geweest, dan nog was bommen gooien op een stad een misdadig antwoord. Van de aanslag op een vliegtuig boven Lockerbie kreeg Libië ook de schuld, en dat was een excuus om Libië sancties op te leggen.

Maar toen Libië aansprakelijkheid voor die aanslag erkende, meeweerkte aan Amerika’s “oorlog tegen terrorisme”, en haar programma voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens schrapte, werd de VS toeschietelijk. Libië was nog hetzelfde schrikbewind. Maar het was nu ook weer een Westers bondgenoot, waar lucratief zaken mee gedaan konden worden. Obama zette de door Bush ingezette trend in dit opzicht door (1). Hij heeft weer iets uit te leggen als Khadaffi straks daadwerkelijk verdreven is. Laten we hopen die val van dit verschrikkelijke bewind nu snel een feit is.

(1) 21 feb. 1.47: voetnoot en laatste link toegevoegd.