Domheden van Hans van Baalen

Hans van Baalen, Europarlementariër voor de VVD doet een opmerkelijke, en opmerkelijk dómme, uitspraak. Hij verwijt de Spaane regering dat die ‘dictators’ steunt. Welke dictators precies? Nieuws .nl:  “Van Baalenzei als voorzitter van de internationale organisatie van liberale partijen in het Spaanse Cadiz , dat  Spanje te nouwe banden met Venezuela, Nicaragua en Cuba heeft. De VVD’er riep de Spaanse premier Zapatero op om de steun aan de Venezuelaanse presisent Hugo Chavez, president Daniel Ortega van Nicaragua, en de gebroeders Castro van Cuba,  te staken.” 

Uit de hele opstelling van het bericht blijkt dus dat Van Baalen Chavez en Ortega en de twee Castro’s als ‘dictators’ beschouwt. Dat is voor de eerste twee presidenten een opmerkelijke domheid. Ortega is in 2007 in doodgewone en niet zeer omstreden verkiezingen tot president van Nicaragua gekozen. Hij regeert volgens de daar geldende staatsinrichting, die een gekozen parlement kent, een gekozen president, in een context van een meerpartijenstelsel. Als Nederland een democratie is, of Frankrijk, of de VS, dan is Nicaragua het ook.

En dan Chavez! Die wint zowat meer democratische verkiezingen in een jaar dan de VVD in een halve eeuw. En ook daar geldt een grondwet  die in open verkiezingen voorziet, niet alleen met gekozen president en parlement, maar ook verregaande rechten van burgers om hun gekozen president via een referendum tussentijds af te zetten. Hiertoe is voorzien in een grondwet die tijdens het presidentschap van Chavez, mede door hem bevorderd, is ingevoerd.

Ja, er zijn problemen in beide landen: corruptie, ambtelijk machtsmisbruik en dergelijke. En ja, Chavez heeft de neiging om zijn eigen macht te versterken, nog niet eens zozeer uit persoonlijke ambitie als vanuit het gevaarlijke geloof dat hij persoonlijk onmisbaar is voor voortgang van zijn linksige programma. Er is een serieus links kritisch verhaal nodig over zijn positie, en over zijn als Bolivariaanse Revolutie verpakte hervormingsprogramma. 

Dat linkse verhaal stelt dan de noodzaak van zelfstandige democratische machtsvorming van arbeiders, boeren, inheemse gemeenschappen en dergelijke tegenover de ingeperkte, maar wel degelijk democratisch gelegitimeerde, top-down-macht van Chavez, zijn bureaucratische staat en zijn zoektocht naar samenwerking met ondernemers en dergelijke. Het stelt revolutionaire democratie van onderaf tegenover de gevestigde burgerlijke democratie waarbinnen ook Chavez opeereert en waaraan hij zijn positie mede dankt. Chavez is democratisch gekozen, maar opereert niet democratisch genoeg. Hij lijkt daarin sterk op alle parlementaire politici ter wereld, Van Baalen incluis, bij wie hij inhoudelijk overigens natuurlijk zeer gunstig afsteekt.

Maar dát is niet wat Van Baalen zegt! Chavez afschilderen als dictator, zoals hij doet, is van een totaal andere orde, en maakt deel van een réchts verhaal dat weigert te erkennen dat Chavez, met als zijn beperkingen, uitdrukking geeft aan een brede wil tot sociale verandering en verbetering vanuit de arme meerderheid.

Hoe reactionair Van Baalens praatjes zijn blijkt uit zijn standpunt over Honduras. Hij verwijt Zapatero ook nog dat Spanje de “democratische verkiezingen” in dat land niet heeft erkend. Welke  ‘democratische verk iezingen’ bedoelt Van Baalen eigenlijk? Eind juni 2009 pleegden militairen in Honduras een staatsgreep tegen de gekozen president Zelaya, nadat die lichte Chavez-neiginkjes begon te vertonen. De verkiezingen eind 2009 vonden plaats op die, totaal ondemocratische, grondslag. Vanuit de bevolking wordt nog steeds protest tegen het, in essentie ondemocratische, bewind georganiseerd. Van Baalens vriendelijkheid jegens de huidige Hondurese regerig is vriendelijkheid jegens, inderdaad, erfgenamen van een militaire dictatuur.

Honduras: ontknoping op handen…

In Honduras voltrekt zich een immense botsing tussen democratie en dictatuur, tussen ettelijke honderdduizenden betogers die een gekozen president opwachten bij het vliegveld, en een bewind van staatsgreepplegers die dat met politie en leger proberen te beletten. 

Berichtgeving wijst erop dat de menigte – volgens een schatting bestaande uit 500.000 mensen, in een land waar 7 miljoen mensen wonen – staptsgewijs oprukt. Er zouden al demonstranten op het vliegveld zijn, cordons van politie en militairen hebben dat niet weten te beletten. Intussen zijn er ook mensenmassa’sop weg naar de hoofdstad om de terugkerende president een waardige ontvangst te bereiden, en ook tat proberen de machthebbers gewapenderhand tegen te werken, bijvoorbeeld door bussen met betogers tegen te houden.

Zo strandt de staatsgreep, een week nadat die was begonnen, op immens en immens dápper volksverzet vanuit een arme meerderhheid die het verdrijven van president Zelaya terecht zag als een aanval op henzelf, hun hoop op een beter bestaan. De aanleiding van de staatsgreep was het feitr dat Zelaya een raadgevend referendum had georganiseerd, waarin de bevolking zich uit mocht spreken over een later referendum richting grondwetswijziging. Hooggerechtshof en vrijwel het gehele Congres vonden dat ongrondwettig.

Achter de afkeer vanZelaya’s grondwetswijziging gaan de keiharde belangen van de rijke top en huh militaire en politieke steunpilaren schuil. Zelaya komt uit die elite, maar is na zijn verkiezing steeds linkser geworden. Hij ziocht samenwerking met Chavez, de progressieve president van Venezuela. Hij nam ook maatregelen ten gunste van de armen. Zo gooide hij bijvoorbeeld het minimumloon omhoog met 60 procent, “om de zaken-oligarchie te dwingen om te betalen wat redelijk is”, in zijn eigen woorden.

De traditionele heersers zijn hem blijkbaar gaan haten vanwege deze steeds linksere koers. Zo zagen Honduras afglijden in de richting van een nieuw Venezuela, een schrikbeeld voor de rijken. Het aangekondigde referendum – met de daarin vervatte ‘dreiging’ dat het land ietsje democratischer zou worden, iets leefbaarder voor de arme meerderheid, en dat de linkse president wellicht voor een tweede ambtstermijn zou kunnen gaan – was blijkbaar de druppel, en een staatsgreep was het middel om van hem af te komen.

Die staatsgreep werd breed veroordeeld door andere Latijns-Amerikaanse staten. Landen als Venezuela, Bolivia en Ecuador – allemaal met min of meer linkse presidenten – zagen in de Hondurese staatsgreep een gevaarlijk president dat rechts in hun landen ook zou kunnen inspireren.maar ook andere regeringen keurden de staatsgreep af.

De positie van de VS was dubbelzinnig. Overal in Honduras zijn officiële vingerafdrukken van de VS te vinden. Er is een Amerikaanse militaire basis in Honduras. de coup-generaal is opgeleid in wat vroeger de School of the Americas heette, een militair opleidingsinstituut waar menig Latijs-Amerikaans officier les heeft gehad. George Ciccariello-Maher en Eva Gollinger late zien hoe betrokken de VS bij de staatsgreep is, hoezeer een enkele verklaring van Obama ook op een andere richting lijkt te duiden.

Intussen liep de staatsgreep vooral ook vast op het binnenlandse verzet, van boerenorganisaties, vakbonden en andere volksbewegingen.demos nstraties en stakingen, beantwoord met traangas en kogels, vinden dag na dag plaats. Maar ook voorstanders van de staatsgreep gingen betogen. Zij liepen, vanwege de steun van staat(sgreep)wege die ze krijgen, natuurlijk niet de risico’s die de mensen die tegen de coup ageren bereid waren te nemen.

Feitelijk zien we hier een botsing tussen arm en rijk, van onderkant en bovenkant van de maatschappij, met als inzet: wie is de baas? De gekozen president – die na terukeer weet dat hij zij -lek aan actief ingrijpen vanuit de bevolking te danken heeft, en sterker dan voorheen de invloed vanuit die bevolking zal voelen? Of de traditionele elite die met geweld haar mnacht heeft proberen te behouden, tegenover zelfs de milde veranderingen waar Zelaya mee kwam? D het is, indierect, een klassenconflict dat zich afspeelt, een conflict met revolutionaire dimensies.

Hoe het afloopt? Deze nacht zal veel duidelijk worden. Maar ik kan me moeilijk voorstellen dat de coup tegenover zoveel druk vanuit de arme meerderheid ongeslagen blijft. Morgen weten we meer…

Honduras: volksopstand tegen coup

De militaire staatsgreep in Honduras ondervindt forse, en hoopgevende, tegenwerking vanuit de bevolking. Maandag stonden boze betogers oog en oog met soldaten, en vonden felle betogingen plaats. Voor vandaag hebben drie vakbonden een algemene staking afgekondigd – voor onbepaalde duur.

De staatsgreep, die Congresvoorzitter Micheletti (partijgenoot van Zelaya)  in het zadel hielp, was het  rechtse antwoord op president Zelaya, die te linksig was geworden naar hun zin. Die linksigheid bleek uit een referendum – adviserend, niet eens bindend – dat hij zondag probeerde te houden. In dat referendum mocht het volk zich utspreken over de vraag of er grondwetswijzigingen mochten worden voorgelegd bij een referendum later dit jaar.  Er zou daarvoor een grondwetgevende vergadering moeten komen. Onder die wijzigingen was – zo wordt althans algemeen aangenomen –  de mogelijkheid om Zelaya verkiesbaar te maken voor een tweede ambtstermijn.

Hooggerechtshof, militaire top en ook een groot deel van het Congres waren hiertegen. Het voorstel zou  ongrondwettig zijn. Met een grondwet die in 1982 onder zware Amerikaanse druk is doorgevoerd kan dat allemaal best wezen, maar het idee dat grondwetten nooit en tenimmer via de stembus gewijzigd zouden mogen worden is iets fundamenteel mis. Er zijn stevige aanwijzingen dat er forse steun in de bevolking voor Zelaya’s initiatief bestond. De reactie vanuit die bevoling op de gewelddadige machtsgreep tegen zelaya spreekt wat dat betreft al boekdelen.

Zelaya liep al eerder uit de pas met de heersende machten in Honduras. Hij zoich een bondgenootschap met de linkse president van Venezuela, Chavez. En in zijn uitspraken neemt hij het herhaaldelijk op voor de armen, de democratie, tegenover de traditionele elite van het land. Zo bracht hij ook de noodzaak van het referendum over het voetlicht. Of zijn retoriek ten gunste van de arme meerderheid ook vertaald is in beleid waar arme mensen echt iets aan hebben, weet ik niet. Maar het hele verschijnsel van een president die arme mensen hoop op verbetering biedt, en rijke mensen daarmee angst voor inperking van hun macht kan inboezemen, was  de traditionele machthebbers kennelijk te veel. Op de dag van het referendum s pakten soldaten Zelaya op, ontvoerden hem, en werkten hem het land uit.

Al snel waren er aanhangers van de gekozen president op straat aan het protesteren. Maandag kregen betogers traangas naar zich toe geslingerd toen ze demonstreerden voor het presidentiéle paleis tegenover soldaten en oproerpolitie. Al eerder hadden betogers al stenengooiend de ordetroepen teruggedreven. Er is een uitgaansverbod, er is perscensuur, er zijn zeker 10 gewonden en 38 demonstranten zijn gearresteerd, volgens een aanklager die zich met mensenrechten bezig houdt. President Zelaya – want dat is hij nog steeds, wat de nieuwe machthebbers ook mogen beweren – heeft intussen aangekondigd dat hij donderdag terug zal keren naar Honduras. En… er zijn berichten – moeilijk te controleren – dat twee bataljons cvan het Hondurese leger de staatsgreep weigeren te steunen.

Vakbonden verhogen intussen de druk op de nieuwe machthebbers nog verder. Drie  vakbonden van werkers in de openbare sector hebben vandaag opgeroepen tot staking. “Het zal een staking zijn voor onbepaalde duur. We erkennen deze door de oligarchie opgelegde regering niet, en we zullen onze verzetscampagne houden tot president mauel zelaya hersteld is in zijn macht”, aldus een vakbondsleider.

Als dit doorzet – als de staking effectief wordt, als demonstraties aanhouden, als inderdaad militairen tegen de coupplegers rebelleren – dan is het met het militaire machtsvertoon vauit de rijke elite misschien – hopelijk! – vrij snel gedaan. Dan zal die elite nog spijt krijgen dat ze Zelaye niet gewoon hebben laten zitten en het referendum niet hebben getolereerd. Zoals het nu gaat, kunnen de traditionele machthebbers wel een veel méér kwijtraken dan via een keurige grondwetswijziging langs electorale weg…

Staatsgreep Honduras staat niet stevig

In Honduras vond vandaag een militaire staatsgreep plaats die van veel media kennelijk niet zo mag heten. De Volkskrant schrijft dat president Zelaya is aangehouden door soldaten. “Een medewerker van de president (…) zegt dat Zelaya kennelijk is overgebracht naar een basis van de luchtmacht.” De NRC meldt intussen dat Zelaya naar Costa Rica is gegaan. Zelf spreekt hij van een “coup”, net als Rafael Alegria, bondgenoot van Zelaya en vakbondsleider. Ik vind het opvallend dat gevestigde media die omschrijving van de militaire machtsovername (nog) niet overnemen (het kan zijn dat dit in nieuwe versies van boven doorgelinkte artikelen alsnog gebeurt trouwens, maar dit was de situatie zondagavond  tussen 20 uur en 20.30 ).

Wat zit er achter deze ontwikkelingen? Op de korte termijn gaat het om een conflict rond een referendum. Op de lange termijn is er sprake van een botsing tussen traditionele machthebbers in Honduras en een president die ietsje te progressief uit de hoek komt voor die traditionele machthebbers.

Eerst dat referendum. Zelaya wilde vandaag zo’n volksraadpleging houden over de vraag of hij later dit jaar een grondwetswijiging per referendum aan kiezers voor mocht leggen. Met die wijziging wilde hij het kennelijk – veel is onduidelijk – onder meer mogelijk maken om voor een tweede ambtstermijn verkiesbaar te zijn.

Het Hooggerechtshof noemde het referendum echter ongrondwettig. Generaal  Romeo Vasquez, chef-staf van het militaire apparaat, weigerde  de president te helpen bij de uitvoering van het referendum van vandaag. Zelaya ontsloeg de generaal, en zette zijn plan door.

Er zijn aanwijzingen dat er vorige week vanwege dit referendumconflict al een staatsgreep op stapel stond, maar dat toestemming van de VS uitbleef. Daarom ging de staatsgreep toen niet door, althans volgens Zelaya.

Wat de staatsgreepplegers van vrijdag misschien ook heeft beïnvloed is de reactie vanuit de bevolking. Duizenden mensen begeleidden Zelaya toen hij stembussen ging terughalen zodat ze niet in opdracht van de rechtbanken konden worden achtergehouden. Hij zei tot aanhangers: “wij zullen het Hooggerechtshof niet gehoorzamen. Het hof, dat rechtspraak  uitoefent voor de machtigen, de rijken en de bankiers, veroorzaakt alleen maar problemen voor de democratie.”

Een staatsgreep in zo’n situatie betekent niet slechts een conflict tussen legertop en Zelaya. Het betekent een botsing tussen legertop en flinke delen van de bevolking, met een onzekere afloop. Kennelijk deinsde de legerleiding daar nog voor terug.

Wat er op het spel staat wordt duidelijker als we wat achtergronden op een rijtje zetten. Honduras is zo ongeveer de klassieke bananen-republiek, waarin een kleine groep grondbezitters samen met het leger de dienst uitmaken.Via verkiezingen wordt weliswaar een president geselecteerd, maar de veschillen lopen van rechts tot nog wat rechtser. De macht van de oligarchie, de rijke toplaag,  is vrijwel onaantastbaar.

Daarin is echter de laatste jaren verandering gekomen. Zelaya is tot president gekoen als kandidaat van de Liberale Partij, geen linkse club. Maar eenmaal aan de macht zocht hij toenadering tot Chavez,de linkse president van Venezuela.

Zelaya liet Honduras toetreden tot handelsovereenkomsten waarvan Venezuela gangmaker was: Petrocaribe en – dat probeerde hij althans – Alba.”Ik heb gekeken naar projecten van de Wereldbank, de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank, Europa, en ze kwamen met hele karige voorstellen. Dat dwong ons om andere financiers te zoeken, zoals Alba”, aldus Zelaya. Hij zei er ook nog subtiel bij: “We zijn voldoende soeverein (…)daarom kunnen we de wereld vertellen dat Honduras aan geen enkele imperialist toestemming hoeft te vragen lid te worden van de Alba.” Zoiets doet het prima bij heel veel mensen, en niet onlogisch ook, gezien de rol van de VS als heerszuchtige bemoeial in juist deze regio.

Stellingname tegen de Amerikaanse hegemonie verschaft Zelaya steun onder de bevolking; handelsvoordelen die via Alba wel en via de VS niet zijn de halen, zijn de economische achtergrond. Principieel antikapitalistisch is het allemaal niet. Een breuk met pro-Amerikaans neoliberaal rechts is het wel, en veel arme mensen verwelkomen dat.

De koers van Zelaya maakt hem kennelijk populair onder flinke delen van de bevolking. Ook voor zijn grondwetsplannen bestaat steun: “de president heeft de steun van vakbondsleiders, boeren en burgerorganisaties, die zeggen dat wijzigingen in de grondwet nodig zijn om het leven van de meerderheid te verbeteren.” We zagen al hoe vorige week veel mensen reageerden toen Zelaya hun steun zocht tegenover de poging om het referendum te blokkeren.

De voorgestelde wijigingen zijn overigens nog onduidelijk, of het echt iets voorstelt is maar de vraag. Maar brede lagen van de bevolking zijn Zelaya kennelijk gaan zien als hun man, hun bondgenoot. Tegelijk zien traditioneel machtige groepen in het land hem als bedreiging. Wat arme mensen hoop geeft, boezemt de elite juist angst in. Ook in zij eigen partij is veel kritiek. Angst om de VS, traditionele bondgenoot van de elite, tegen de haren in te strijken speelt daarin een rol.

De elite heeft nu kennelijk teruggeslagen en de president alsnog laten wegwerken met een staatsgreep. Maar het is sterk de vraag of dat gaat lukken. Meteen vandaag gingen al mensen de straat op om hun woede tegen de militairen te laten horen – en voelen: ik zag op het NOS-journaal van 18.00 uur demonstranten die letterlijk klappen uitdeelden aan soldaten! De BBC meldt dat demonstranten stenen gooiden en “verraders!” riepen naar militairen.

Zelaya’s bondgenoot Chavez is ooit, in 2002, van een staatsgreep gered door een grote volksopstand. Die gebeurtenissen bezorgden de traditionele elite in Venezuela een ernstige nederlaag, en duwden de hele politieke verhoudingen, inclusief de president zelf die voelde aan wie hij zij redding had te danken, naar links. Mij zou het niet helemaal verbazen als we in Honduras iets dergelijks gaan zien: een boze bevolking die haar president terugeist en dat afdwingt met heftig en grootschalig protest. Dát kan de weg openbreken voor verdergaande progressieve en dus zeer welkome veranderingen.

(update, 22.11: de NRC spreekt inmiddels van  een “klassieke staatsgreep”, en de Volkskrant noemt de gebeurtenissen inmiddels een“coup” .)