Gore Vidal (1925-2012): nostalgische radicaal, heerlijke dwarse man

zaterdag 4 augustus 2012

Gore Vidal, Amerikaans dissident en schrijver, is enkele dagen geleden overleden. Het is de moeite waard om toch een moment stil te staan bij de aanzienlijke literaire maar vooral maatschappelijke waarde van zijn werk. Weinigen konden in kortere zinnen scherpere observaties doen over de maatschappij. Weinigen hadden een scherper oog voor de wanstaltigheden die bedreven werden door Amerika ’s elite – een elite waar Vidal door familiebanden mee verbonden was. Tot de kern van het probleem raakten zijn observaties vaak niet. Maar hij kwam een heel eind. En het kennisnemen van zijn proza is een genoegen.

Lang leve Gerrit Komrij (1944-2012)

woensdag 11 juli 2012

Het gebeurt vaker, te vaak eigenlijk. Iemand sterft, en pas daarna ontdek je hoeveel waardering die iemand eigenlijk verdient. Dat geldt ook nu weer, nu Gerrit Komrij- dichter, essayist, bloemlezer en hoogst ouderwetse dwarsligger – is overleden. Om meer dat één reden was hij van belang, als literator en als opmerkelijk mens.

Elders geplaatst: “Recensie van recensies”

donderdag 12 april 2012

Eerder deze week geplaatst op peterstormzingt.wordpress.com, een weblog waar ik het vooral over muziek en andere kunst(on?)zinnige zaken heb: Recensie van Recensies, een bespreking van de recensie-website Ongekunsteld.

Nogmaals over de heisa rond Günther Grass

dinsdag 10 april 2012

Günther Grass is na het publiceren van een gedicht waarin hij kritiek levert op het beleid van de staat Israël, overladen met beschuldigingen van antisemitisme. Israël heeft hem de toegang tot het land geweigerd. En nu is ook een standbeeld dat Grass aan de stad Hannover had aangeboden beklad met de tekst “SS! Günni houd je muil!”, een kennelijke verwijzing vaar Günther Grass, die als jongeman van 18 aan het eind van de nazitijd even lid is geweest van de Waffen-SS. De kreet ‘antisemitisme! ‘is hier overduidelijk een manier om kritiek op de staat Israël te smoren; de verwijzing naar Grass’ oorlogsverleden is een hulpmiddel om hem als het ware ieder recht van spreken over dit onderwerp te ontnemen. Beschuldiging, met of zonder historische verwijzing vaan Grass’ verleden, zijn verwerpelijk, het betreft hier verméénd, geen werkelijk, antisemitisme, zoals ik onlangs al heb uiteengezet.

Mahler tegenover ME – verslag kunstprotest

maandag 27 juni

Dat werd uiteindelijk een merkwaardig mooie dag, warm vanwege ze zon maar wel degelijk ook vanwege de felheid waarmee mensen protesteerden, en de solidariteit die zich aan weinig grenzen hield. Ik heb het over het grote protest vandaag in Den Haag als afsluiting van de Mars der Beschaving van de voorafgaande avond en nacht, tegen de bezuinigingen op kunst en cultuur op het Malieveld – en niet uitsluitend daar, want we hebben ons ook bij het Binnenhof laten horen.

Kunstprotest: kritische opmerkingen op basis van solidariteit

vrijdag 24 juni

Het aantal mensen dat gaat deelnemen aan de Mars der Beschaving  groeit gelukkig flink. Op de Facebook-oproep hebben inmiddels al meer dan 3000 mensen aangegeven dat ze mee gaan doen aan deze optocht, die zondagavond in Rotterdam vertrekt en maandag in de nachtelijke uren in Den Haag aankomt.  Andere acties gingen al aan aan dit grote protest tegen de bezuinigingen op de kunstsector vooraf.  Op het Oerol-festival op Terschelling hebben meerdere duizenden mensen al een begin gemaakt met de Mars der Beschaving, door symbolisch het kruis te vormen dat door de bezuinigingen heen gezet moet worden. Vandaag ontploften in allerlei plaatsen zogeheten ‘artbombs’, een soort rookbommen, als protest tegen de bezuinigingen. Kunststudenten voerden actie in grote steden. Zondag volgt een bezetting van het plein bij het museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam. Van daar uit volgt dan de Mars. Na aankomst wordt dan komende maandag, de dag dat de Tweede Kamer over de cultuurbarbaarse plannen spreekt, wordt dan de Mars afgesloten met een groot protest op het Malieveld, een hoogtepunt in deze snel opgekomen protestgolf – maar hopelijk slechts een voorlopig hoogtepunt.

Kunst, bezuinigingen, protest

maandag 20 juni

In de kunst- en cultuursector worden prachtige initiatieven genomen tot fors protest tegen de bezuinigingsplannen waarmee het kabinet de sector zwaar dreigt te beschadigen. Die plannen hakken er in. Een greep, uit een overzichtje van de NRC, kort voor officiële bekendmaking. Drie van de tien orkesten moeten weg, de rest krijgt 10 procent minder subsidie. Vier van de zeven dansgezelschappen, 1 van de 8 theatergezelschappen, 2 van de 3 opera’s – er blijft wel nog een “productiekern met beperkte reistaak” over – , 9 van de 29 musea, 20 van de 21 – volgens latere informatie op een VPRO-website zelfs alle – productiehuizen verdwijnen. Dat betekent: heel veel kunstenaars en personeel van instellingen die hun baan kwijtraken, het betekent ook minder kunstuitingen o als bezoeker naar toe te gaan. Het woord ‘asociale kaalslag’ is hier niet bepaald overdreven. Het nodige antwoord: protest, revolte. Daartoe worden al stappen gezet.

Protesteren helpt – als je het goed doet

Vandaag hoorde ik een DJ, pardon presentator van Radio Vier zeggen: “Kijk! Protesteren heeft zin!”, zoiets. Daarmee reageerde hij op het bericht dat minister Van Bijsterveldt 12 tot 14 miljoen euro gevonden voor het Muziekcentrum van de Omroepen (MCO). Onder dat MCO vallen enkele orkesten waaronder bijvoorbeeld het Residentie Orkest, en ook het Groot Omroepkoor. Eerder wilde de regering het hele MCO wegbezuinigen. Dat zou dan 31 miljoen euro op moeten leveren. Die totale sluiting gaat nu mogelijk niet door. Mooi.

Interessant is de motivatie van de minister. Niet alleen erkent ze dat het MCO belangrijk is voor de voorziening van live klassieke muziek aan de omroep. Ook geeft ze als reden “natuurlijk ook omdat er heel veel over gesproken is vanuit de bevolking en wij daar een open oor voor willen hebben.” Anders gezegd: het protesteren tegen deze bezuinigingen, bijvoorbeeld op de actiedag ‘Nederland schreeuwt om cultuu’ enkele weken geleden, en de campagne van steunverklaringen via de MCO-site, heeft enig effect gehad. Protesteren heeft inderdaad zin, als je met veel bent en veel geluid weet te maken. Een soortgelijk punt maakte ik toen de regering een handvol weken geleden bekend maakte dat er geen CO2-opslag kwam in Barendrecht wegens “het volledig gebrek aan lokaal draagvlak”, in de woorden van minister Verhagen.

Maar er is een keerzijde. Het bedrag dat de minister heeft gevonden, dekt minder dan de helft van de beoogde bezuiniging. Dat betekent dat er toch flink in het MCO gfehakt gata worden. Het gevaar is nu, dat mensen de concessie van de minister nu opvatten als het uiterst haalbare, en misschien zelfs positief geraakt zijn door haar ‘tegemoetkomende houding’. Zo krijgt de minister, en het kabinet, goodwill en speelruimte om de rest van de bezuinigingen wél door te drukken. Het is zelfs denkbaar dat de sluiting van het MCO in het bezuinigingspakket is gestopt als wisselgeld, als lokaas, met het idee dat daar protest tegen zou komen, dat het kabinet dat besluit dan vervolgens zou kunnen intrekken om haar redelijkheid te bewijzen – om dan vervolgens door te gaan met de rest van de sloop.

Hoe dat ook zit, het is nu zaak om de stap van de minister niet te beantwoorden met dankbaarheid en tegemoetkomendheid van onze kant. Integendeel. De minister heeft een stapje terug gezet? Druk verhogen, zodat ze méér stappen terug zal moeten zetten. Protesteren werkt – als we ermee dóórgaan tot de regering onder de druk bezwijkt.

Schreeuwen om cultuur

Afgelopen zaterdag, 20 november, vond een belangrijke manifestatie van protest plaats: “Nederland schreeuwt om cultuur”. In een hele reeks steden gingen grote aantallen bezorgde en boze mensen de straat op, om te protesteren tegen de grove bezuinigingen die het bruine kabinet op de kunstsector loslaat.

DE actiedag bracht opvallend veel mensen op de been. De NRC sprak aanvankelijk van 75.000 deelnemers, de Volkskrant aanvankelijk ook. maar gaf wat later het bijgestelde, hogere cijfer: 100.000. Wanneer gingen er voor het laatst zoveel mensen op dezelfde dag in protest de straat op  tegen dezelfde wantoestand, als deel van hetzelfde actie-initiatief?

De actie vond in tal van steden plaats. NRC en Volkskrant noemen allebei 20.000 actievoerders inn het Leidseplein in Amsterdsam. Dat is de grootste politieke manifestatie in jaren. De NRC maakte bovendien melding van 35oo mensen in Utrecht, en van acties in Brabant, Arnhem en ook Venlo, waar enkele tientallen mensen eren doodskist rondsjouwden met de tekst: “Cultuur geeft kleur, bezuinigingen niet”.  Wilders, zo is bekend, komt uit Venlo, is er vóór bezuinigingen op cultuur, en in meer dan één opzicht nogal tegen kleur. Dat ook in zijn thuisbasis protest weerklonk, is tekenend.

Indymedia geeft veel meer informatie, met foto’s, over de diverse activiteiten die deel uitmaakten van “Nederland schreeuwt om cultuur”.  Wat feiten en cijfers daaruit: Maastricht, een plein bevolkt door betogers, met een spandoek: “bezuinig op cultuur”. Actie in onder meer Rotterdam, Maastricht, Haarlem, Groningen, Deventer, met in Groningen – 600 mensen – en Maastricht ook veel mensen met fakkels in het donker, en in Haarlem onder meer een spandoek: “kunst korten = geen kunst”. Ook meer mooie leuzen op borden en spandoeken in Amsterdam: “Kunst is óók een dagelijke levensbehoefte”, en “als je het niet snapt, betekent dat nog niet dat het kut is”– met klein daaronder: “ook al is het dat soms wel”.

Allerlei Bekende Nederlanders spraken zich op podia en dergelijke tegen de bezuinigingen op cultuur uit. Ivo Niehe, niet bekend als linkse actievoerder of als hun vriend, presenteerde de zaak in Amsterdam. Er was ook wel linksere activiteit: de SP had juist op die dag 500 leden  op bezoek bij haar Tweede Kamerfractie. Die hebben de gelegenheid aangegrepen om in het Kamergebouw ook een flinke Schreeuw om Cultuur te laten horen.

De breedte van het protest – van linksradicalen via de SP tot en met een VVD-er als Bolkestein die in Amsterdam betogers toesprak – wijst op ene kract cht én op een zwakte van het protest. Brede, grootschalige deelname is een kracht, omdat het laat zien hoe smal het draagvlak voor dit stuk bezuinigingsbeleid is. Dat allerlei mensen die waraschijnlijk nooit eerder actie op straar hadden geveord, omgetwijfeld ook CDA- en VVD-stemmers, zich op deze manier laten horen, maakt de positie van het kabinet objectief zwakker.

Maar de deelname van vooral rechtse politici en opiniemakers is tegelijkertijd een zwakte. Neem bijvoorbeeld VVD-er Bolkestein, over wiens optreden Nu.nl schrijft. Hij vertelde zijn toehoorders: “Ik wil niet minder, maar meer geld voor cultuur. Dat wil ik financieren met geld uit ontwikkelingshulp.” Hij wil de bezuinigingen dus niet stoppen, maar domweg doorschuiven naar een andere sector. Niet alleen blijft daardoor de legitimiteit vanm bezuinigingsbeleid in het algemeen recht overeind. Hij zaait hiermee ook verdeeldheid. Gelukkig moesten veel aanwezigen niets van dit nare gestook hebben. De man werd flink uitgejoeld.

Het is de vraag hoe het verder gaat. Dat de actie op zichzelf de regering ertoe zal brengen van haar bvezuinigingsplannen af te zien, lijkt me erg onwaarschijnlijk. Dat zal meer en steviger pressie  vereisen, meer dan een massaal ondersteund maar toch voornamelijk symbolisch protest. Het zal ook inhoudelijke aanscherping vergen, en stellingname tegen geluiden als dat van Bolkestein, ingaan tegen andere systeembevestigende argumenten. Ik noem er een paar.

Er is bijvoorbeeld het strikt zakelijke argument van Ivo Niehe tegen de BTW-verhoging van prijzen voor optredens en dergelijke. “Er komen zoveel minder mensen naar voorstellingen dat er juist minder btw binnenkomt”, zei hij. Dat zou best kunnen. Maar het is gevaarlijk om zo te argumenteren.

In de eerste plaats: wat nu als het niet klopt, en als de BTW-verhoging de regering wél meer geld oplevert? Zijn we het er dan opeens toch mee eens? Ik denk dat we de financiële problemen zoals de regering die ziet niet op deze manier tot de onze moeten maken. Bovendien gaat het argument niet in tegen de rancune waardoor minstens de PVV in haar pleidooi voor bezuinigingen op cultuur gedreven wordt. Ook als het cultuurvandalisme van Wilders géén geld oplevert kan het voor hem een afrekening met een gehate ‘linkse hobby’ zijn. Goochelen met de mogelijke opbrengst vande BTW-verhoging is handig voor een culturele ondernemer als Ivo Niehe. Voor wie het werkelijk gaat om verdediging van kunst als waarde en kunstenaars als mensen die deze waarde inbrengen, is het een misplaatst argument.

Een ander argument dat op Radio Vier – de klassieke zender van de publieke omroep – veel te beluisteren valt, gaat ongeveer als volgt. Artiest, of artistiek directeur van muziekenseble, ondervraagd door presentator: “De bezuinigingen zijn schandelijk, ze breken alles wat met zoveel inzet en creativiteit tot stand is gebracht af.” Presentator: “Maar er moet toch gewoon bezuinigd worden in Nederland?” Geïnterviewde: “Ja, maar er wordt onevenredig veel en ondoordacht op onze sector bezuinigd…” De logica hier is: bezuinigen ja, maar niet op ons. Het is, meer uit kortzichtigheid dan uit de soort kwaadaardigfheid die Bolkestein ten beste geeft, erg verkeerd.

De kans om de hele logical van de bezuinigingen – een logica die álles wat sociaal en van waarde is bedreigt, ten bate van hogere winsten en verrijking van de winstmakers – af te wijzen, wordt hier gemist. De kans om steun en sympathie te werven onder groepen die weinig met bijvoorbeeld klassieke muziek hebben, maar zelf met ándere bezuinigingen te maken hebben, eveneens. Iemand in de bijstand, die weet dat de uitkering de komende jaren wegens bezuinigingsbeleid van Bruin I verder uitgehold zal worden, krijgt te horen van een artiest: “Bezuinigingen ja, maar niet bij ons”, en zou wel eens kunnen denken: “Oww? En wel bij mij dan?!” Veel animo om mee te doen aan een ‘schreeuw om cultuur’ zou zo’n iemand wel eens niet kunnen hebben op deze manier. Zo bouw je geen solidariteit, geen breed en effectief verzet.

Nu is er wel een onderscheid noodzakelijk. Dat onder de vele kunstenaars, muziekdocenten, studenten aan kunstopleidingen, docenten en aankomend docenten in het kunstonderwijs in het algemeen en kunstliefhebbers van de meest uiteenlopende achtergrond  die nu in beweging zijn gekomen, allerlei problematische opvattingen leven over de noodzaak van bezuiningen en dergelijke, is niet vreemd. Veel van deze mensen hebben geen of weinig actie-ervaring, hebben tot nu toe de gang van zaken in de maatschappij – inclusief de onvernmijdelijkheid van bezuinigingen – feitelijk geaccepteerd, en begínnen maar pas met onderdelen van die opvattingen te breken. Voor hun is dit een stap vooruit. Linkse mensen die wél de hele bezuinigingspolitiek afwijzen, kunnen het beste zij een zij met deze anderen staan wiens krietiek vooralsnog minder ver gaat, maar die beginnen de goede kant op te bewegen. En terwijl we samen actie voeren, leveren we dan zo constructief mogelijk, maar scherp waar nodig, onze radicale kritiek.

Heel anders dient onze houding te zijn tegen mensen als Bolkestein en Ivo Niehe. Zij zijn geen nieuwkomers in actieland, maar feitelijk tegenstanders. Zij pushen hun argumenten, niet omdat ze zich nog onvoldoende hebben losgemaakt van een orde de de cultuur aan het slopenslaat, maar omdat ze invloedrijk en welvarend deel van die orde uitmaken, een orde die ze accepteren en verdedigen. Hun houding en invloed brengt, indien niet voldoende tegengewerkt, de beginnende beweging op politiek dood spoor. Zij verdienen vanuit protesterende mensen, vanuit de basis van de culturele sector die in beweging is gekomen, dan ook krachtige tegenspraak.

Een radicaal geluid is dus nodig, net als trouwens ook radicaler organisatievormen. Tot nu toe was de organisatie van protest veelal in handen van gevestigde organisaties, cultuurinstellingen die hun plek verdedigen, ondernemers feitelijk ook, die hun opbrengst in gevaar zien komen door hogere BTW, hogere toegangsgelden en minder klandizie, en vakbonden die opkomen voor hun achterban. Precies het gevestigde karakter van organisatoren levert ook veel van de beperkte en beperkende argumentaties waar ik hierboven kritiek op leverde, vandaan. Dit karakter leidt ook tot de tot nu toe heel ‘keurige’ actievorm: samenkomen op een plein, goed geregisseerd een schereeuw aanheffen, luisteren naar sprekers en optredens – maar vrij weinig zelf dóén.

Om zowel actievorm als argumentaties aan te scherpen, zijn andere organisatievormen nodig. Het protest dient niet namens ons, maar boven alles door ons zelf, vormgegeven te worden. Dat vereist dat studenten op kunstinstellingen, musici en andere kunstenaars, personeel op kunstinstellingen en dergelijke, zelf samenkomen, zichzelf organiseren, en zelf met initiatieven komen voor activiteiten. Kunst en cultuur zijn te belangrijk om aan Freek de Jonge of Ivo Niehe over te laten – om over Frits Bolkestein nu maar even te zwijgen.

 

23 oktober hoe dan ook actie tegen bezuinigingen – en daarna verder

Met botte orders hebben Haagse autoriteiten Rekening Retour ertoe gebracht de geplande manifestatie tegen bezuinigingen te verplaatsen. Het voornemen was om die actie op het Plein, vlakbij parlementsgebouw en regeringscentrum, te houden. Daar vond al iets anders plaats, zo liet de politie de organisatoren weten. dat was echter pas op 14 oktober; Rekening Retour had de manifestatie echter al op 9  augustus aangemeld. Zoiets is op het eerste gezicht erg slordig, maar het heeft alle tekenen van kwade opzet van politiekant. Rekening Retour stelde vervolgens een terrein dichtbij de Hofvijver voor. Dat mocht echter ook niet van de politie, het zou de aantallen verwachte actievoerders niet aan kunnen. Maar bij een eerdere gelegenheid stonden op die plek ook al eens enkele duizenden actievoerders, zoals Rekening Retour in een bericht waar ik bovenstaande zaken aan ontleen, naar voren brengt.

Alles bij elkaar komt dit gewoon neer op pesterij van mensen die tegen het regeringsbeleid van het nieuwe kabinet willen protesteren. En het is meer. Na het politiegeweld tegen kraakdemonstraties in Nijmegen en Amsterdam, na het agressieve politieoptreden tegen één-mei-demonstranten in Rotterdam en Nijmegen eerder dit jaar, na het oppakken in Rotterdam van iemand die Rekening-Retour-flyers uitdeelde, is dit een nieuwe inbreuk op het demonstratierecht, op de ruimte die ons nog rest om voor onze belangen en verlangens op te komen. Zoiets verdient het luidst en scherpst mogelijke protest. Er is geen enkele reden om ons bij voorbaat neer te leggen bij de dienstorders van burgemeester Van Aartsen en zijn geüniformeerde knokploegen.

Er zijn nu twee belangrijke dingen te doen en te onderkennen. Het eerste is: zorgen voor maximale aantallen deelnemers aan de manifestatie. Het is zaak dat we echt met flink veel mensen er heen gaan. Flink veel mensen ter plekke betekent dat we iets goed duidelijk maken, dat we kracht hebben. Flink veel mensen geeft ook ondersteuning, veiligheid, voor het geval de politie ter plekke ook nog eens inbrueken op ons demonstratierecht gaat maken. Wie nog aarzelt – omdat zij/ hij de Rekening-Retour-aanpak – terecht, wat mij betreft – te soft vindt , of juist omdat hij/ zij nerveus wordt van de reactie van politiezijde –  : nú is het moment om die aarzeling opzij te schuiven. Wegblijven zonder hele goede reden verzwakt onze strijd tegen bezuinigen, wegblijven beloont Van Aartsen en zijn ordehandhavers nog eens voor hun repressieve houding.

Tegelijk is het nodig dat we nadenken over nieuwe stappen, voor na 23 oktober. Het laatste woord over het halve demonstratieverbod is nog lang niet gezegd, dit dient wél aan de kaak gesteld te worden. Dit soort gezagsoptreden is véél te gewoon aan het worden. We moeten, naar mijn idee, van het recht op demonstreren onder eigen voorwaarde een zelfstandig en hard actiepunt maken, de publiciteit zoeken – en actie blijven voeren.

Tegelijk zijn er aanknopingspunten om langs andere wegen de aanval te kiezen. Aacties komen niet alleen vanuit de gangbare radicaal-linkse groepen en netwerken. De bezuinigingen brengen veel te weeg bij de meest uiteenlopende beroepsgroepen. Willen we een brede en effectieve strijd tegen het bezuinigingsbeleid op gang helpen, dan is deelname en bijdrage aan afzonderlijke gevechten tegen afzonderlijke bezuiniginegn noodzakelijk. Daarbinnen kunnen en moeten revolutionairen dan hun opunten naar voren brengen: waar de bezuinigingen hun oorzaak vinden, wat ons antwoord is, hoe we ons dienen te organiseren, hoe we solidariteit opbouwen tussen mensen in de diverse aangevallen bevolkingsgroepen.

Een sector die er uit spring wat betreft woede tegen bezuinigingenm, vinden we in de kunstwereld. En die woede komt al georganiseerd tot uiting ook, er is al actie gevoerd op …. Er komt meer. Van 1 tot en met 22 november komt er een campagne vanuit kunstorganisaties en een FNV-vakbond. Die moet de bevolking aanmoedigen om tegen de bezuinigingen op kunst te protesteren. Een slotmanifestatie zal op 22 november in de Heineken Music Hall plaatsvinden, op 20 november worden “alle kunstliefhebbers in Nederland”  gevraagd om hun afkeuring van deze bezuinigingen uit te spreken. Dat biedt aanknopingspunten voor een soort landelijke actiedag, juist ook voor mensen die het hele bezuinigingsbeleid afwijzen. En bovendien: wie is nu niet op één of andere manier kunstliefhebber? Alleen de mensen die de kunstwereld willen helpen slopen uit als geldnood verpakte winsthonger, gecombineerd met kleinburgerlijke rancunes zijn dat niet.

Maar eerst: morgen met ons allen naar Den Haag!