Arabische revoluties?

Maandag 13 juni

Onderstaand stuk is geschreven voor de website van Doorbraak, waar je de geïllustreerde versie ook kunt vinden. Ik dank de Doorbraak-redacteur voor enkele verbeteringen die ik heb overgenomen.

De talrijke demonstraties, stakingen, opstanden in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, en intussen ook elders, zijn inmiddels voorzien van allerhande overkoepelende etiketten. ‘Arabische Lente’ hoor je intussen veel. Maar ook het begrip ‘Arabische revolutie’ duikt her en der op. Met vooral dat laatste woordenpaar worden minstens twee, soms drie dingen uitgedrukt. er wordt mee verwezen naar eerdere gebeurtenissen, uit de jaren vijftig en zestig, die onder dat begrip bekend stonden. Er wordt een nationale typering gegeven aan de gebeurtenissen; die zijn specifiek ‘Arabisch’ van signatuur. En er wordt een kwalificatie gegeven van de draagwijdte en betekenis van de gebeurtenissen: het zijn niet zomaar opstanden en protesten, het zijn ‘revoluties’, of ze vormen gezamenlijk een revolutie. Is dit allemaal adequaat? Vormen de gebeurtenissen een soort van tweede ronde van een al tientallen jaren geleden begonnen Arabische revolutie (1)? Zijn de gebeurtenissen wel specifiek Arabisch? En zijn het wel revoluties?

Tussenstand revolutieland (3): Swaziland, Portugal, Groot-Brittannië…

Verder maar weer met een tussentijdse verkenning in de revolutionaire golf die nu al ettelijke maanden dictators het leven opwekkend zuur maakt. De opstanden in Libië en Bahrein zitten zwaar in moeilijkheden. Die in Jemen woedt verder, tegen de verdrukking in. In Armenië, Azerbeidzjan en Kroatië is sprake van flink straatprotest. En er zijn meer landen waar het bepaald bemoedigent borrelt. In Europa, en ook in Afrika.

Ik begin op dat laatste continent, en wel in het zuidelijk gelegen Swaziland. De Swaziland Times berichtte op 6 maart over een bijeenkomst van 3.000 docenten, om tot actie te komen. Ze waren boos, onder meer nadat  het IMF duidelijk maakte dat ambtenaren er niet op hoefden te rekenen dat hun salarissen uitbetaald zouden krijgen. Ze wilden dat de regering afreedt.

Een zekere Dumisani Ndlangamandla, kennelijk één van de deelnemers, zei: “Dit is de tijd dat we onms moeten hergroeperen. In feite moeten we nu opstaan en de vijand bestrijden. De vijand is het regeringssysteem. Verandering is onvermijdelijk in het land. Laat de regering de gebeurtenissen overwegen in Libië, Jemen, Tunesië en Egypte. Zeg niet dat zulke dingen in Swaziland niet  kunnen gebeuren. Een revolutie is een gemakkelijke zaak.” Dat laatste klinkt wel heel luchtigjes, gezien de hoge prijs die mensen elders al voor revolutiepogingen betalen. Maar de strekking is helder, evenals het verband dat ontevreden mensen leggen met de opstanden duizenden kilometers noordwaarts. 

De dagen en weken erop bleek dat het hier niet om een eenmalige uiting van onvrede ging. De Washington Post maakte op 12 maart melding van de aankondiging van een driedaagse staking van verpleegkundigen later die week tegen het niet-uitbetalen van overwerk. In de aanloop betoogden 4.000 verplegenden, een actie waar dpolitie tegen probeerde op te treden. Het werk van verplegenden weegt in dit land, met zo’n 185.000 mensen die HIV-besmet zijn, extra zwaar. En op 18 maart deed de BBC verslag van een demonstratie van ambtenaren tegen de bevriezing van hun salaris. Het ging om docenten, verplegenden, ern ook studenten deden mee. Mensen boos wegens de loonstop, maar ook wegens corruptie, het luxe leven van de vorst en het voornemen om ene jubileum van die vorst uitgebreid gaan vieren – in een land waar een werkloosheid naar schatting 40 procent bestaat. Mario Masuko, aanvoerder van een verboden oppositiegroepering: “Swaziland kan geen eiland van dictatuur blijven in een zee van democratie.”

En ook hier legden mensen weer verbanden over landsgrenzen heen: “Sommige betogers zeiden dat ze geïnspireerd waren door de recnte opstanden  in Noord-Afrika en het Midden-Oosten”, aldus het verslag. Demonstranten eisten het aftreden van de regering, en overhandigden daartoe een petitie. “Royalty heeft de hulpbronnen van het land verspild… we willen een regering van het volk”, aldus Masuko. De demonstratie was flink groot, ettelijke duizenden, bijna 7.000 volgens de New York Times die er ook verslag van doet. Dat is niet weinig in een land van pakweg 1 tot 1,4 miljoen inwoners, afhankelijk van welke bron je hier hanteert.

Het belang van de gebeurtenissen in dity op zich kleine land is toch groot. Het gaat duidelijk om het zelfde soort grieven als eerder in Egypte en Tunie sië: corrputie, wanbestuur, onvrijheid, verlangen naar verbetering in het levenspeil. Maar het ligt een enorm eind verwijderd van die landen, heeft andere historische en culturele achtergronden. De meeste mensen zijn er ook geen moslim. Dat er toch een soortgelijk volksprotest op gang is gekomen, wijst erop hoe algemeen de geest van opstand intussen is, hoe wijdverbreid – en dat het gierin niet primair gaat om religie en cultuur, maar op heel elementaire diepe politieke, sociale en economische drijfveren.

Twee andere landen stip ik kort even aan, om het vrijwel universele karakter van de opstandsgolf nog eens te onderstrepen. Gisteren viel de regering van Portugal, omdat ze een zwaar bezuinigingspakket niet door het parlement wist te loodsen. In dat land is al herhaaldelijk gestaakt tegen de bezuinigingen. Op zich is dat nog niet direct een verglijkbaar volksverzet als in bijvoorbeeld Tunesië. Maar ook hier wordt kennelijk  over grenzen heen gekeken. Op 11 februari verscheen een Facebook-oproep om op 12 maart te demonstreren. “Wij, de werklozen, de 500-eur-overdieners, de andere weinig betaalden, de slaven in vermomming, de gesubcontracteerden, de tijdelijke werkkrachten, degenen die zogenaamd bij zichzelf in dienst zijn,  de mensen die nu en dan werk hebben (…) moeders, vaders en kinderen van Portugal. We protesteren: voor het recht op werk, voor het recht op onderwijs, voor het recht op betere arbeidsomstandigheden, voor het einde van de onstabiliteit; voor de erkenning van kwalificaties, competentie en ervaring, weerspiegeld in contracten en waardige salarissen.”

Dat is de taal van actiebewegingen zoals we die in meer Europese landen zien, bijvoorbeeld in Griekenland. Maar het is het soort oproep dat in bijvoorbeeld Egypte de explosie op gang bracht, zoals trouwens weer eerder in … Groot-Brittannië, met de studentenprotesten eind vorig jaar. Meerdere vormen van protest ontmoeten elkaar en verbinden zich, een verbintenis met grote mogelijkheden. En de oproep sloeg aan ook! Volgens de Portugal Times, die erover berichtte, hadden rond 5 maart al 37.039 mensen via Facebook aangegeven dat ze meededen. Op de dag zelf, zo staat in een verslag op Libcom.org, deden zo’n half miljoen mensen mee in Lissabon. Zo snel kunnen dingen gaan, zo’n grote vorm kunnen ze aannemen.

Ja, en dan is er Groot-Grittannië! daar gaat komende zaterdag een grote vakbondsdemonstratie tegen het bezuinigingsbeleid van de regering plaatsvinden. Als het aan de officiële organisatoren ligt zal dat een keurig protest worden, waarna iedereen ’s avonds keurig naar huis gaat. Maar het zou wel eens niet helemaal in hun handen kunnen zijn. Er iseen interessant initiatief genomen dat de zaak wat pittiger kan maken. Volgens de Guardian roept een studentenactie netwerk op om “Trafalgar Square om te vormen tot Tahrir-plein”, door een sit-in van 24 uur te houden op dit Londense plein, als basis van allerhande actie. Het is maar één van de initiatieven op en rond die protestdag – die daarmee wel eens iets méér kan worden dan enkel symbolisch en kortdurend protest. De opstandsgolf komt hiermee wel zeer nabij…