Kunstprotest: kritische opmerkingen op basis van solidariteit

vrijdag 24 juni

Het aantal mensen dat gaat deelnemen aan de Mars der Beschaving  groeit gelukkig flink. Op de Facebook-oproep hebben inmiddels al meer dan 3000 mensen aangegeven dat ze mee gaan doen aan deze optocht, die zondagavond in Rotterdam vertrekt en maandag in de nachtelijke uren in Den Haag aankomt.  Andere acties gingen al aan aan dit grote protest tegen de bezuinigingen op de kunstsector vooraf.  Op het Oerol-festival op Terschelling hebben meerdere duizenden mensen al een begin gemaakt met de Mars der Beschaving, door symbolisch het kruis te vormen dat door de bezuinigingen heen gezet moet worden. Vandaag ontploften in allerlei plaatsen zogeheten ‘artbombs’, een soort rookbommen, als protest tegen de bezuinigingen. Kunststudenten voerden actie in grote steden. Zondag volgt een bezetting van het plein bij het museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam. Van daar uit volgt dan de Mars. Na aankomst wordt dan komende maandag, de dag dat de Tweede Kamer over de cultuurbarbaarse plannen spreekt, wordt dan de Mars afgesloten met een groot protest op het Malieveld, een hoogtepunt in deze snel opgekomen protestgolf – maar hopelijk slechts een voorlopig hoogtepunt.

Het is zeer verheugend dat het protest tegen de aanval op kunst en cutuur opeens vleuels krijgt, bliksemsnel om zich heen grijpt. Het zou zomaar kunnen dat er maandagmiddag tienduizend mensen tegen dit stuk afbraakpolitiek staan te demonstreren, en dat is bepaald niet niks. Deze climax van protest dient echter wel de aanzet te zijn tot méér. Trouw noemt de Mars dan wel “een laatste noodkreet tegen de bezuinigingsplannen van het kabinet”. Maar  als het echt de láátste noodkreet is, kan het kabinet al bij voorbaat opgelucht ademhalen en wachten tot de rust is weergekeerd. Dat kan de bedoeling niet zijn. Op de website van de Mars zelf wordt terecht gesteld: “Ons protest eindigt niet op het Malieveld. Daar begint het pas.” Dat is de goeie instelling.

De Mars der Beschaving verdient wat mij betreft solidariteit, ondersteuning, deelname van ons allemaal. De lijst van instellingen, personen en organisaties die zich al heeft aangesloten groeit, en wordt ook steeds diverser. Individuele kunstenaars: Loes Luca, Abdelkader Benali, Vincent Bijlo… Orkesten, ensembles, theater- en toneelgeelschappen… Kunstinstellingen, conservatoria, kunstacademies, opleidingsinstituten en dergelijke, poppodia… te veel om hier op te noemen. Maar  ook het smenwerkingsverband tegen bezuinigingen Rekenig Retour en de  Turkse Mirgrantenorganisatie DIDF staan in de lijst… evenals trouwens de Jonge Democraten. Daarnaast – niet met naam en toenaam in de lijst, maar minstens zo belangrijk – natuurlijk talloze kunstenaars, kunststudenten, kunstliefhebbers en mensen die snappen dat een aanval op kunsten een aanval op vrijgeid en menselijke ontplooiing van ons allemaal is. Het is de kunstsector die hier in verweer komt tegen de dreiging die van  het beleid uitgaat. Maar het is tegelijkook een protest van breder belang, waaraan allerlei mensen die sowieso tegen het bezuinigingsbeleid willen protesteren, zich in vinden. Dat maakt het gebeuren extra belangrijk, extra hoopgevend ook.

De gekozen aanpak kent echter ook een aantal zwakheden. Die hoeven deelname niet in de weg te staan, maar wel openlijk aan de orde gesteld te worden. Het gaat hier om twee kanten van het gebeuren, een inhoudelijke en een tactisch-organisatorische. Eerst de inhoud van de acties. Het manifest van de Mars is best krachtig. Er wordt daar gewaarschuwd tegen een dreiging van “een samenleving (…) waarin het recht van de sterkste geldt, nuance als zwakte wordt gezien, waarin geld het wint van schoonheid en macht van zorg. Een in onze ogen onbeschaafde samenleving.” Niet de hele tekst is zo sterk, maar voor een manifest om een brede actie omheen te bouwen is het bepaald niet slecht.

Maar de eisen die gesteld worden zijn véél te gematigd. “Een proportionele bezuiniging”, is de eerste. Net zoveel bezuinigingen dus als in bijvoorbeeld zorg en OV. Is dat dan wèl aanvaardbaar? Dát er bezuinigd moet worden, wordt op deze manier van te voren erkend, en dat is een zwaktebod. Géén bezuinigingen zou het uitgangspunt dienen te zijn. Met een een beetje minder bezuinigen – en het principe van bezuinigingsnoodzaak aanvaarden – laat je toe dat de vermindering van bezuinigingsbedrag ergens anders wordt gehaald. dat is geen manier om steun buiten de kunstsector te winnen, onder mensen die zelf ook onder vuur liggen en die  de mínder bezuiniging wellicht mogen ophoesten door méér bezuinigingen op zorg, OV, onderwijs. Slechts een categorisch néé tegen bezuiniging, en een weigering om ‘redelijk’ te zijn, is hier gepast.

Tweede eis: “realistisch tempo bij het doorvoeren van de hervormingen”. Dat klinkt als: bezuinigingen zijn wel redelijk, mits niet te snel. Dat is een keus voor langzame uitholling in plaats van voor  snelle sloop. Dat biedt individuele kunstenaars en werkenden in de sector weliswaar mogelijkheden om alternatieven te zoeken (ander werk, andere financiering). Maar de verschraling van de cultuursector wordt daarmee niet werkelijk afgestopt. En wie gaat er aanhoudend actievoeren voor een perspectief van ‘we verliezen, we willen alleen ons verlies vertragen’?

De derde eis: “een evenwichte verdeling tussen de sectoren en tussen top en basis” is al evenzeer problematisch. Ja, nu worden topinstellingen ontzien en vallen de klappen er omhéén. Maar spreiding van de bezuinigingen – bij de topinstellingen wat meer snoeien, bij bijvoorbeeld regionale voorzieningen een stuk minder – is het ‘billijk’ spreiden van iets dat in zichzelf, over de hele  linie, onbillijk, onrechtvaardig, onjuist, is. Zoiets opent ook de deur tot een rampzalig getouwtrek binnen de cultuursector, om de pijn te verdelen. Ook hier geldt dat het nodig is om niet ‘redelijk’ te zijn, niet ‘meegaand’. De bezuinigingsmaatregelen moeten van tafel. En ze moeten niet worden doorgeschoven naar andere kwetsbare sectoren. Dát is een inzet waarvoor het waard is je nek uit te steken,  25 kiliometer  te gaan lopen in een zomernacht, en wat er allemaal nog meer nodig mocht zijn om het kabinetsbeleid te verslaan.

Naast inhoudelijke zwakten is ook de vormgeving van de Mars wel erg braaf en keurig. De organisatie roept op tot een “sobere, ingetogen protest-wandeltocht.” Deelnemers wordt onder meer gevraagd”geen muziekinstrumenten of andere lawaaimakers mee te nemen”, en ook “geen grote stokken (of andere wapenachtige zaken) of open vuur (als fakkels) mee te dragen”, en “geen alcohol te nuttigen”. De opmerkingen over fakkels en alcohol zijn als advies tot dáár aan toe, al is er ook nog wel ziets als eigen verantwoordelijkheid. Maar dan dit. De wandelaars gaan dan “in groepjes van maximaal dertig personen, elke groep onder begeleiding van een mdewerker met een hesje.” Dit is control-freakerij in overdrive, we krijgen nog nèt geen persoonlijke oppas mee. Roerend, deze zorgzaamheid. Maar de organisatie weet toch dat veel van de deelnemers al wel eens eerder een nachtje van huis zijn geweest?

Helemaal vervelend is echter het volgende advies voor demonstanten. “Wij vragen jullie vriendelijk:

• NIET te demonstreren in de binnenstad
• NIET in groepen op te trekken op andere plaatsen dan het Malieveld
• spandoeken en andere uitingen van protest alleen op het Malieveld te tonen
• alleen in het Neerlands of het Engels te demonstreren” (dus DIDF moet haar Turkstalige spandoeken thuislaten?!)
• “geen muziekinstrumenten of andere lwaaimakers mee te nemen”(een kunstprotest zonder muziekmakerij door demonstranten?!
• geen grote stokken (oaf ander wapenachtige zaken) mee te nemen (ook niet in spandoeken)”…

Dit klinkt alsof er al intensief overleg met politie is geweest, en alsof men zich netjes voegt in wat de politie eist. Die houdt niet van stokken, en gebruikt het ‘wapenachtige karakter’ ervan om ze ook bij spandoeken te weren. Dit is een inbreuk op het demonstratierecht, zoals zelfs door een rechtbank is erkend. Het  is onjuist dat de organisatie deze inbreuk teolereert en voor haar rekening neemt. De druk van politiezijde blijkt ook uit de volgende observatie: “De Mars der Beschaving heeft uitsluitend vergunning gekregen voor een manifestatie op het Malieveld. Steun ons en de reputatie van de sectoren die onder druk staan door utsluitend op het Malieveld te demonstreren.”  Hier gaat politiepressie samen met het streven van de gevéstigde krachten in de cultuursector om een keurig imago te handhaven, de angst voor reputatieschade bij de gevestigde kunst-orde – de actie vindt plaats “onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse Associatie van Podiumkunsten”. Maar wat is belangrijker: de ‘reputatie’ van instellingen? Of het verdedigen van kunstenaars die er actief zijn, er wordt opgeleid, het personeel dat er werkt en alle mensen die van de daar vervaardigde kunst genieten?

Het gaat hier om een onaanvaardbare inperking, het miskent de diepe woede die de verniel- en geldzucht van dit kabinet oproept. Onze kunst wordt kapotgemaakt, en wij worden opgehokt op het Malieveld, waar we bij gebrek aan stoken onze spandoeken amper hoog kunnen houden, en ook nog eens geen trommels, fluitjes en gitaren mogen laten klinken?! Ik hoop dat zeker een flink deel zich dit soort inperkingen van onze vrijheid niet laat aanleunen. Een poging van flinke aantallen demonstranten om, met spandoeken hoog geheven, met ‘lawaaidingen’, wel de binnenstad in te gaan, richting Binnenhof om onze woede in de oren van de verzmelde parlementsleden te laten klinken, lijkt mij passend, juist en goed.

Ja, ik hoop dat we ons niet bij alle opgelegde beperkingen neerleggen op en rond het Malieveld. Maar laat er geen misverstand over bestaan hoe belngrijk deze acties, óók als ze wel binnen de brave beperkingen van bovenaf blijven, sowieso zijn.  Ook als het een keurige rustige tocht wordt, gevolgd door een manifestatie die zich tot het Malieveld beperkt, zal dat veel indruk maken, juist ook op veel van de deelnemers zelf. Voor veel van hen zal demonstreren iets nieuws zijn, voor hen is ook deze nette vormvan actievoeren een grote stap vooruit. Mensen zullen er een gevoel aan saamhorigheid en kracht ervaren. Dat  alleen al – en de verwachte forse aantallen actievoerenden – maakt de actie sowieso de moeite waard. Maar om echt te winnen van dit kwaadaardige kabinet hebben we wel iets stevigers nodig. Op en rond de Mars der Beschaving, en vooral ook als vervolg op die mars.