Met de aanzwellende economische crisis verschijnt er een sociale ramp aan de horizon: massawerkloosheid. In sommige landen is die werkloosheid al een feit. In de VS verdwijnen banen in een ijselijk tempo: 614.000 in januari, 697.000 in februari. Beide cijfers waren hoger dan verwacht (NRC, 4 maart 2009). Aljazeera (6 maart 2009) meldt weliswaar dat het aantal mensen dat in de VS begint aan een werkloosheidsuitkering (en dus kennelijk net is ontslagen, zo mag je in de meeste gevallen aannemen), in de week die op 28 februari afliep uitkwam op 639.000, tegen 670.000 de week ervoor. De werkloosheid neemt een weekje iets minder snel toe, hoera. Maar de trend is duidelijk.
In de VS lijkt momenteel zo ongeveer geen enkele baan nog veilig. Op de prachtige website Tomdispatch staat een schrijnend-mooi artikel van Jill Fraser over dit onderwerp. Ontslagen alom, zo vertelt ze – en ze bespreekt een opiniepeiling waaruit blijkt dat 32 procent van ondervraagden zich wéínig of zelf géén zorgen maakt over de vraag of hun baan gevaar loopt. Een verbijsterend hoog cijfer, tegen de achtergrond van een officieel werkloosheidspercentage van 7,4 procent (o,2 omhoog vergeleken bij de maand ervoor). Er zijn in een jaar tijd maar liefst 4,1 miljoen werklozen bijgekomen, alweer volgens de officiiële cijfers die de situatie hoogstwaarschijnlijk te mooi voorstellen.
En toch slaagt 32 procent van de ondervraagden erin om niet al te bang te zijn voor ontslag! Eerst oppert Jill Fraser dat die mensen gewoon gek zijn: hoe kun je nu nníét bezorgd zijn terwijl zoiets als baanzekerheid gewoonweg is verdampt? Dan oppert ze een andere mogelijkheid: deze 32 procent zijn gewoon in de ontkenningsfase. En ze besluit: “misschien is het echte verhaal wel: waarom zijn méér van ons dat niet?”
In Nederland is het nog niet zover met de werkloosheid. Maar de dreiging is voelbaar, bijna tastbaar aan het worden. Dat werpt hier en daar de vraag op: wat staat mensen te doen die ontslagen worden of met ontslagdreiging te maken krijgen? Daarover vond ik een tweetal nogal hilarische maar tevens stuitende stukjes.
Eerst maar het meesterwerkje “Bang voor ontslag?” van Peggy Porsius-Saman. Zij werkt, zo lezen we helemaal onderaan, als ” personal en loopbaan coach op het gebied van werk en privé. Haar coaching resulteert in meer voldoening in werk en leven.” De website waarnaar verwezen wordt, zal ik de lezer hier besparen. Ik vond het artikel trouwens via een msn-website.
Het stuk bevat waarlijk briljante inzichten. Ja, in een aantal bedrijfstakken loopt je baan gevaar, het gaat daar namelijk niet zo goed. Nee, je moet je dat niet persoonlijk aantrekken: als jouw afdeling wordt weggesaneerd is dat niet jouw persoonlijke schuld. “Het gaat puur en alleen om je functie of je afdeling. Het zegt niets over jou (sic) funtioneren of je kwaliteiten. Als je het objectief kunt aanschouwen, dan laat je je zelfvertrouwen in tact. In dit geval is het voor een keer positief om gezien te worden als een nummertje.” Jawel, vervreemding is goed voor u! Dat bedrijven ontslagrondes gebruiken om mensen die ze al langer kwijt willen, misschien wel omdat wat al te veel voor de rechten van henzelf en collegas opkomen, dat komt in de wereld van onze Consultante in Happyness op de Werkvloer en Daarbuiten niet voor.
En er is hoop! Je kunt bijvoorbeeld eens je CV gaan updaten als je de laan uit gegooid bent, op zoek naar ene nieuwe baan. Erg stimulerend. Meestal krijg een ontslagen arbeider, ook begeleiding om een nieuwe baan te vinden. Voilá! Daar is de loopbaancoach, het outplacementbureau, klaar om je te helpen bij het maken van een “kwaliteitenanalyse” van jezelf te maken, en uit te vogelen wat je verder wil. Al met al stelt onze happycoach blijmoedig: “deze begeleiding is meestal een dankbaar en vruchtbaar proces.” Ja, het is haar broodwinning, nietwaar? En zolang de werkloosheid nog niet zo gierend opgelopen is als in de VS, is er nog enige kans dat ontslagen mensen vrij snel een nieuwe baan vinden. Hoe lang nog?!
Iets minder absurd is een artikel uit de Volkskrant: “Handleiding voor de nieuwe werkloze”. Daar staat keurig uitgelegd hoe een baas te werk kan gaan als hij je wil ontslaan, en wat dan de procedures zijn die je als wekloze te volgen hebt. Ook wijst het artikel op voortekenen dat er iets in de lucht hangt: geruchten – die je maar beter serieus kunt nemen – of opeens afnemende werkdruk. Het is allemaal helder opgeschreven, en zonder veel illusies in goede bedoelingen van hogerhand.
Maar dan de adviezen aan degenen die een reorganisatie voelen aankomen en voor hun baan beginnen te vrezen! Die zijn hele simpel samen te vatten: redt jezelf. Bijvoorbeeld: “kijk vast om naar ander werk in plaats van af te wachten tot het zwaard van damocles naar beneden komt zeilen.” Dat gaat nog. Maar dan deze: “Wat kan helpen, is te bewerkstelligen dat u in een goed blaadje komt bij uw werkgever. dat kunt u doen door meer inzet te tonen dan uw collega’s, door u te onderscheiden met uw kennis, of gewoon door te slijmen bij uw bazen.” Een moordende concurrentie dus tussen collega’s, als asociaal antwoord op een asociaal bedrijfsleven dat zich stuk concurreert over de ruggen van diezelfde collega’s.
Eén woord zul je in het Volkskrant-stuk niet tegenkomen: vakbond. En van enig idee dat je met je collega’s samen reorganisaties en ontslagen kunt aanvechten met acties, is in het hele stuk al helemáál niets te merken. De ontslagen zelf worden hier als gegeven, als onvermijdelijk, beschouwd, de vraag is alleen: hoe zorg je ervoor dat je collega de klos is en niet jij.
Voor een sociaal en zinnig antwoord op ontslagen hebben we weinig aan deze artikelen. Gelukkig worden de beste tips soms in de praktijk geboren. Zoals in Kherson, in Oekraine: in een machinefabriek protesteerden arbeiders tegen een poging van de directie om het bedrijf te sluiten door de fabriek te bezetten (website van de International Metalworkers’ Federation, 28 februari). Of in Dundee, Groot-Brittannië, waar arbeiders van een verpakkingsbedrijf tot bezetting van dat bedrijf overgingen toen de rirectie bedrijfssluiting aankondigde (Socialist Worker (UK), 5 maart, gevonden via Lenin’s Tomb, ook 5 maart).
Dat is nog eens iets anders dan slijmen bij de baas. Dat is, ongeacht de afloop van de acties, al meer “dankbaar en vruchtbaar” als proces dan honderdduizend loopbaanadviezen van je jobcoach bij elkaar.
Rooieravotr 
Gelukkig zal de Rooieravotr nooit zonder werk zitten en/of werkeloos aan de zijlijn toekijken 😉