Mahler tegenover ME – verslag kunstprotest

maandag 27 juni

Dat werd uiteindelijk een merkwaardig mooie dag, warm vanwege ze zon maar wel degelijk ook vanwege de felheid waarmee mensen protesteerden, en de solidariteit die zich aan weinig grenzen hield. Ik heb het over het grote protest vandaag in Den Haag als afsluiting van de Mars der Beschaving van de voorafgaande avond en nacht, tegen de bezuinigingen op kunst en cultuur op het Malieveld – en niet uitsluitend daar, want we hebben ons ook bij het Binnenhof laten horen.

Het was dus warm, maar het was ook hartverwarmend druk. Ik heb geen goed beeld over aantallen, ik ben slecht in schattingen over aantallen doen, maar ik had de indruk dat er zeker zoveel mensen waren als op het studentenprotest op dezelfde plek in januari. Als die indruk klopt heb je het over een orde van grootte van vér boven de tienduizend mensen. Heel gevarieerde deelnemers. Wie – zoals ik een beetje – bang was, dat hier vooral  de gevestigde kunstsector zich zou verdedigen, met voornamelijk oudere deelnamers, vergiste zich ernstig. En gelukkig maar,  want er is veel méér nodig! Veel jonge mensen deden mee, ik  zag bijvoorbeeld pubers in middelbare-schoolleeftijd met protesttekens op hun kleren. Grote aantallen late tieners en twintigers, studenten van conservtoria en kunstacademies en dergelijke, jonge kunstenaars ook. Zeker ook ouder mensen, echt bijna alle leeftijden, en bepaald ook niet in overgrote meerderheid mannen. Dat zie je te vaak ook anders. Het deed qua sfeer denken aan studentenacties, maar wel scherper, doordachter, en ook radicaler van toon dan daar gebruikelijk is.

Redelijk verfrissend was het officiële programma op het Malieveld. Ik hou niet zo van manifestaties waar we op één plek moeten blijven op straffe van politiegeweld, en waar we naar een eindeloze stoet spekers en artiesten mogen kijken en luisteren, zonder veel ruimte voor eigen inbreng. Te vaak staan die sprekers daar vooral om hun club in de aandacht te brengen, te vaak lijkt de sprekerslijst meer bedoeld om te laten zien hoeveel clubs ondersteuning bieden. Partijpolitiek en het etaleren van draagvlak winnen het dan van de inhoud van al die toespraken. Die doet er dan ook weinig toe, en meestal laat ik dat gesprken woord dan ook goeddeels langs me heen glijden.

Maar vandaag was dat heel anders. De meeste mensen die spraken, wisten wat ze zeiden, méénden wat ze zeiden, en spanden zich in om het goed, duidelijk en ook móói te zeggen. Vincent Bijlo was weer vernietigend grappig, een zekere Johan hield eenverhaal dat – al was ik het met niet alles eens – treffend was, en goed gebracht. En het uitgebreide slotwoord van Ramsey Nasr, dichter des vaderlands for what its worth, raakte me in het hart en in het middenrif. Hij opende met speelse ogenschijnlijk naieve toon gebrachte opmerkingen, maar schakelde over naar pure emotionele dramatische verontwaardiging. Was alles wat gezegd werd goed en juist? Helemaal niet. Ik hoorde teveel over “het mooie Nederland” dat trots zou moeten zijn op haar cultuur – gelukkig wel breed en divers geformuleerd, niet etno-chauvinistisch maar wel met nationalistische ondertonen.

En ik hoorde veel te vaak het argument dat bezuinigingen op zich wel nodig is, maar niet zo buitensporig, niet zo ruw, niet zo bot. Liever de kaasschaaf dan de hakbijl, zogezegd, en Bijlo maakte van de woorden kaasschaaf, beschaafd, en bijl een briljant woordenspel. Maar het idee dat een beetje bezuiniginen, proportioneel, niet te snel en evenwichtiger gespreid, wel aanvaardbaar is, is een ernstige inhoudelijke zwakte van het dominante protestgeluid. Immers, wat is ‘proportioneel’? Stel, wij zeggen: 200 miljoen kan niet, maar 50 eventueel wel. dan weet de regering: aha, het principe is erdóór – nu kunnen we touwtrekken. Dat getouwtrek leidt dan bijvoorbeeld tot een bezuinigingsbedrag van 125 miljoen – precies het midden tussen de al bij voorbaat geaccepteerde 50 miljoen en de van regeringswege geëiste 200 miljoen. Maar dat betekent dat de regering wél met 125  van haar 200 miljoen wegkomt. Veel beter is het om ons gewoon schrap te zetten, en nul komma nul bezuinigingen te eisen. Het kan zijn dat we niet voldoende druk weten op te bouwen om dat ook af te dwingen. Wat er dan bezuinigd wordt is dan het resultaat van een gevecht dat is aangegaan en niet gewonnen. Dat is altijd nog beter dan bezuinigingsschade oplopen door meegaandheid bij voorbaat.

Maar tussen systeemconforme stukken toespraken  hoorde ik ook radicaler geluiden, over de waarde van kunst voor een beschaafde maatschappij, over de wenseijkheid van een maatschappij – hoe ‘nationaal’ dus soms ook geformuleerd – waar diversiteit gewaardeerd werd in plaats van kaotgemaakt omdat het niet rendeert, en redelijk veel uitspraken waarin naast het verdachtmaken van de kunstsector als ‘subsidiezuigers’ en zo, ook breder werd gekeken. Wilders kreeg enr stevig van langs, naast natuurlijk halbe Zijlstra en premier Rutte. ik geloof niet dat ik de naam ‘Verhagen’ heb horen noemen trouwens.

Het denken in zondebokken, het opstoke haat, werd door meerdere sprekers nadrukkelijk afgewezen, en Rutte werd verweten dat hij loog –  vooral als hij lachte zonder dat er een reden voor was, zo merkte, ik meen, Nasr fijntjes op.  Er waren ook enkele politici, van D66, GroenLinks en de SP, die kort – en dan ook écht kort – pratten maar zij domineerden het podium gelukkig niet. Verder werden er verklaringen voorgelezen van kunstenaars uit allerlei landen, tot Singapore aan toe. En o ja, ook een tekstje van Bolkestein werd voorgedragen, een tekstje dat een beleefd applausje kreeg  – een applausje teveel overigens – maar ook niet meer. Opvallend was ook het voorlezen uit het bestsellerboekje van de 93-jarige Stephane Hessel, ooit Frans verzetsstrijder, die met dat boekje – een oproep tot verzet – veel losmaakt. ook hier bleek weer de bereidheid om breder te kijken dan enkel naar de bedreigde cultuursector.

Opvallend was ook de muziek die tussen de sprekers door klonk. geen spectaculaire Ariesten Van naam. Een slagwerker, die keer op keer met meeslepende ritmisch patronen de deelnemers tot meedoen bewoog. Een trompettist met klaaglijke geïmproviseerde jazzy solo’s. Eéén keer werd het trommelen ook gecombineerd met, eveneens klaaglijk-meeslepnde, woordloze zang. Niet spectaculair, maar heel erg passend bij het hele gebeuren. je kon merken dathet podium werd verzorgd door mensen die iets van podiumkunst snappen, en die sfeer, boodschap en publiek wat mij betreft goed inschatten en ondersteunden.

Intussen liet de menigte zich ook zeer zichtbaar en gevarieerd gelden. De toeschouwer-rol die demonstranten bi stuilstaande manifestaties op één plek vaak krijgen toebedeeld, was nu ook een beperking. Lopen is doorgaans als actievorm beter dan stilstaan, luisteren en applaudiseren .Tegelijk drukte de menigte zich, via spandoeken en borden, klapsalvo’s en dergelijke, wel degelijk uit. Er liep ook een heel curieus muziekgroepje rond: blazers en een trom… maar uit de blazers kwam, vanwege eraan bevestigde zaagmachines of zoiets, bepaald een hoogst ónwelluidende herrie. Mooie vondst vond ik het.

 Ik doe een incompleet overzicht van spandoeken en borden die ik zag. Veel verwijzingen naar bedreigde gezelschappen. “Geen halberkrats voor topensembles”, kreeg je dan, en “I (L) orkest vanhet Oosten”, “I (L) britten Youth Orchestra”;“houd het theater onsterfelijk – Nederlands Theater Instituut moet blijven”, “Maastricht a defendable place”, “Jan van Eyck a defendable place”, en ook “Wij schreeuwen ons schor voor de animatiesector”. Hier en daar vervelende nationale ondertonen: “Nederland verliest” ging nog, maar twee nederlandse vlaggen hoeven van mijecht niet, oo al stond op één ervan een protestkruis. En de slagzin “Tika Tuka Nederland” komt op mij raccistisch over, al zal dat ongetwijfeld niet zo bedoeld zijn door de makers.

Een heleboel snerende verwijzingen naar het kabinet, en naar rechts in het algemeen.”Mark Rutte” werd hier en daar “Mark(t) Rutte”. Ik zag ook: “van oudsher is zakkenvuller een naam voor politici”; “Minderheidskabinet” – in rode letters op felgeel doek, ernaast was een ouderwetse bom  getekend; “dit kabinet maakt meer kapot dan je lief is”; “Zeg maar dag tegen schoonheid Mrk(t) Rutte”; “Slopen is een rechtse hobby”; “Stop slinkse lobby’s tegen linkse hobby’s”, “een waarachtig  kunstwerk dwingt zelfs een weerbarstig hart tot oergave. heb jij een hart, Halbe?”; “Dit kabinet rotzooit maar wat an”; en ook – weer systeemconform, dat was niet tot het podium beperkt – “bezuinig verantwoord”. Beter vond ik: “met 130 km per uur naar een achterlijke cultuur”. Een van de mooiste teksen: “rancunisten oprotten”. Rancunisten! Dat is nu precies het woord waarmee we de PVV zouden kunnen aanduiden als we – zoals ik – van dat ontoereikende woord ‘populisten’ afwillen en het woord ‘fascisten’ om goede of minder goede redenen liever niet op Wilders en zijn brigades willen plakken. Rancunisten! Die houden we erin. “Venlo zegt nee tegen Wilders. Nee!!” was er ook nog. De afkeer van Wilders’ gestook  was tastbaar.

Heel veel teksten kantten zich tegen de overheersing van geldelijk gewin, ten koste van cultuur, kunst, beschaving ook in bredere zin. “beBankt”, kwam ik tegen, en “kunst is geen kassa”. “Wie boet voor bankencrisis? Niet  de graaiers. maar onze beschaving: zorg, kunst, milieu” . Een bredere kijk dan kunst alléén. “Straaljagers wel! Cultuur buitenspel”. Subtiel vond ik de combinatie “Stop de verschraling”, “kunst is vet” en “uierzalf terug in het ziekenfonds”… Ik las ook nog: “schaam u”en het fraaie “kunst = sex van de ziel”.  En “American style sponsoring – europe style tax rates – are we so stupid?” En “nadenken is ook een kunst” vond ik ook wel een aardige.

Vele van de leuzen namen, zoals hierboven te lezen, de supremtie van gedelijk gewin, de markt boven alles, ten koste van alles wat werklijk waardevol is, op de hak. Brokstukken van anti-neoliberale -, indirect antikapitalistische gedachten, waren nadrukkelijk aanwezig, evenals uitngen van solidariteit met andere door beuinigingen bedreigde sectoren en een hard anti-rechts- anti-regeringssentiment. Alles bij elkaar was de houding van hele veel aanwezigen strijdlustig, links, zelfs vrij radicaal links.

Hoe zat het echter met de deelname van georganiséérd parlementair maar vooral  radicaal en revolutionair links? Kort gezegd: die was vér, ver onder de maat. Er was steun/ deelname van FNV Kiem, zichtbaar via borden en t-shirts. De SP was er, met een auto, en met pamflette. Wat mensen van de Internationale Socialisten deelden ook flyers uit en concentreerden zich verder op hun core business, het verkopen van hun krant De Socialist. De eigen club zo prioriteit geven is echter niet het belangrijkste wat er gedaan moet worden, zelfs al zou ik over die club verder heel positief zijn. In een menigte van flarden antikapitalisme verweven zijn mt andere, vewel problematischer ideeën, in een menigte die duidelijk, in al haar vrolijkheid ook kwáád was, hebben revolutionairen iets meer en iets anders bij te dragen. Maar, eerlijk is eerlijk, de IS wás er en deed zijn gebruikelijke ding. Dat het allang niet meer mijn ding is, doet er in dit verband weinig toe.

De  rest van radicaal links was vrijwel spoorloos. ik zal mensen over het hoofd hebben gezien, het was druk en mijn bril is ook nog eens t stuk en daarom thuisgelaten, maar heel véél kan er echt niet geweest zijn. Geen zichtbare uitingen van anarchistische/ anti-autoritair linkse aanwezigheid waargenomen. Geen gerichte poging bespeurd om het gefragmenteerde antikapitalisme dat er wel was, te helpen van zichzelf bewust te worden door middel van bijvoorbeeld een helder pamflet over markt, staat en kunst. Nee, niet om bepaalde groepen te promoten: dat gebeurt ter linkerzijde eerder te veel dan te weinig. Wel om bepaalde opvattingen die aansluiten en behulpzaam kunnen zijn om protesten te versterken – organisatorisch én inhoudelijk – beschikbaar te maken voor grotere groepen mensen wiens strijd zich impliciet in linksradicalerichtig beweegt. Ik vind acties zoals die van vandaag een uitgelezen kans om de relevantie van revolutionaire, wat mij betreft anarchistische, opvattingen, te laten zien in woord en ook daad. Die kans is niet benut, en dat vind ik erg spijtig.

Er deelde wel iemand flyers uit met een oproep voor de slavernijherdenking van 1 juli. Dát vond ik goed, zo leg je dwarsverbanden en wordt de ene actie benut om ook een andere te versterken. Dat ik het pamflet overhandigd kreeg uitgerekend terwijl een spreker frasen over ‘ons mooie nederland ‘ zoiets uitsprak, vond ik een treffende ironie.

Nadat Ramsey Nasr gesproken had, mochten we weeer schreeuwen voor cultuur, ter afsluiting. Slagwerk, lawaai, en schreeuwen met ons allen. enkele rookbommen verlevendigden het tafereel. En toen? Het was in principe afgelopen, vanaf het podium was al eerder gezegd dat we van de politie niet naar het Binnenhof mochten. Naar huis dus?  Niet helemaal. Naast me begon, tot mijn grote opluchting en vreugde, iemand “Naar het Binnenhof!” te roepen. Ik deed mee, maar het droogde snel weer op. maar even later begon het, nu uit andere hoek, opnieuw, en eventjes werd het door een wat groter aantal mensen overgenomen. Maar van een merkbaar initiatief merkte ik weinig. Ook hier wreekte de afwezigheid van georganiseerd – zélf-georganiseerd, mind you – anti-autoritair links zich.

Ik besloot na enige aarzeling met de mensenstroom mee te lopen die intussen al richting Centraal Station ging. En ja hoor, groepen gingen rechtsaf, de straat richting Plein en Binnenhof in. Dat deed ik dus ook. Eerst hielden ME-ers in vredestenu de groep –  tientallen mensen op datoment, nietmeer – tegen. Maar opeens mochten we door! Hier was het een tactisch voordeel, vermoed ik, dat deze groep er niet uitzag als de gangbare radicale actievoerders. En een confrontatie tetusen terrasjes envoor hetoog van langsijdende trams of zoiets vond de politie misschie even minder handig. Hoe dan ook, twintig minuten later was de groep op het Plein bij het Binnenhof, waar al vele tientallen mensen enthousiast stonden te schreeuwen. Het onofficiële deel van de actie kwam op gang!

We bleven een tijdje roepen. “No culture, no future”, “Wij willen kunst”, zulke dingen. Ook “Halbe  hondelul”, hetgee iet aardigis voor  honden. Ik probeerde “dit kabinet moet worden afgezet!”maar dat sloeg niet erg aan. Iemand begon: “Oprutte!” Dat werd wél snel overgenomen door de menigte, die intussen aanmerkelijkv boven de honderd deelnemers telde. Er ontstond beweging. er werd opeens gelopen. Voorlangs over hetPlein, daarna linksaf door een winkelstraat die langs het parlementsgebouw liep. De totale groep bleek daar groter, zeker enkele honderden luidruchtige, opgewekte, kwade demonstranten. Eeven later: agenten te paard achter ons. Nog even later; agenten weer weg. Nog even later: agenten te paard vóór ons, tusen  de demonstrante in de winkelstraat en het kruispunt dater aankwam. Daar verschenen ook, jawel, ME-busjes. Even later stond er een lintje ME-ers, en daarachter de agenten te paard, zeven in getal. We mochten niet verder.

Leuzen roepen dus. “Wij willen kunst!”, “met déze regéring, gat álles naar de téring!” had het al bij het Binnenhof geklonken, en klonk het wederom. De ME – eerst acht agenten of zo, later meer – stond in linie, schlden, helmen, knuppels ter hand. de ME proeerde demonstranten terug te dringen. Er vlogen twee of drie plastic flessen richting politie, later gebeurde datnog een enkele keer maar het hield steeds vrijwel meteen weerop. Duw-en trekwerk, het leek op het begin van een politieaanval. Opeens – geweldig inititief – gingen grote groepen mensen zitten. Even later  zat de straat vol met ene geddeels zittende menigte van enkele honderden mensen. De politieaanval stokte onmiddellijk. Op een looppartij op een vrolijk zittende en repende menigte was men kennelijk niet bedacht. geweldlo-ze weerbaarheid bleek hier op dat moment een uiterst effectieve zet.

De  politie bleef dreigend staan, wij bleven zitten. Soms roepend, soms enige tijd in indrukwekkende doodse stilte. Zodra er weerklonk “hier spreekt de politie…”, barstte de menigte in boos gejoel uit. Af en toe nam één van de demonstranten kort het woord. Sp-anning, vastberadenheid, ook wel nervoziteit. Ik had al een handvol stevige mannen  zich door de menigte zien werken onopvallend, vrij norse blik. ‘Stillen’, agenten in burger? Absoluut zeker ben ik niet, maar ik had wel die indruk, en een andere demonstant meende ook zoiets te hebben gezien. Intussen ging het leuzen roepen verder. Er weerklonk op-eens ook gezang, melancholiek geneurie. ‘Vader Jacob’, maar dan in mineur, en even later zelfs in canon, door tientallen mensen. Die mineur-versie is bij liefhebbers bekend van het langzame deel van, ik meen, de Eerste Syfonie van Gustav Mahler. Symfonische muziek neuriën tegenover een dreigende ME, dát is nu kunstprotest op zijn best!

De ME bleef echter dreigen, en ik zagenkele agenten op-eens een p-aar mensen voorn  op-p-akken en naar de andere kant van de ME-linie brengen. Gearresteerd?! Ofvooral een poging om de sit-in op- te breken door mensen weg te gaan slepen? Het sleepwerk hield wer snel op-, als ze werkelijk op die manier de demonstratie hadden willen slopen, ware ze uren later nog aanet zeulen geweest. Maar de dreiging bleef, er kwam ook meer ME bij. Sommige demonstranten gingen weg, het overgrote merendeel bleef. Eén van de demonstanten zei uiteindelijk dat het misscieniet zinvol was om het op een rel aan te laten komen, in verband metbeeldvorming in de media. Anderen waren fe  tegn dit initiatief om de actie nu niet op de  spits te drijen en te kappen. Heen en weer gepraat, soms fel. Ik riep nog: “zij maken de rel”, verwijzend naar de ME. Andere demonstranten waren daar weerniet blij mee. Iemand anders riep even later hetzelfde. Maar veel mensen vonden confrontatie op dat moment geen goed idee, en mensen begonnen op te staan,  zeker nadat ME-ers weer begonnen ons terug te drngen. Ik zag geen klappen, maar ik had wel de indruk dat zittende mensen met knuppels gepord werden. Ueindelijk begon de ME ons langzaam op- de terugtocht te dwingen. “Rutte bedankt!”, begonnen mensen te zingen, ene liedje dat snel door velen werd overgenomen. Even later ook: “politiestaat! politiestaat!” Zo kwam er geleidelijk, onder politiedreiing, een eind aan de actie. Het verhaal van de thuisreis bespaar ik mijn leespubliek gaarne.

Een pittige slotactie heeft dus, ondanks politieverbod, en ondanks dat de organisatie daarin meeging toch plaatsgevonden. Het politeopreden  was een inbeuk op- onze vrijheden en rechten, laa dat duidelijk zijn. maar datz e ons aanvankelijk zo ver lieten kop-en, en niet veel hárder ingrepen, vond ik wel frappant. Ik denk dat de samensteling van de aanwezigen hierin belangrijk was. Dit waren, naar mijn indruk, geen mensen die vaak demonstreerden, tot radicale actiecircuits behoorden en dergelijke. Dit waren mensen – veelal studenten, maar ook flink wat ouderen – uit de kunstwereld die gewoon gebruik probeerden te maken van het recht op demonstratie. Ik vermoed dat veel mensen zoiets als vandaag – proberen te demonstreren bijregeringsgebouwe, en opeens tegenover de ME zitten – voor het eerst meemaakten. Deze mensen te grof aanvallen zou wel eens ernstige PR-problemen voor het gezag hebben opgeleverd, en het zou met niets verbazen als de p-oltie daarom instructie heef gekregen – of zelf de inschatting maakkte dat het beter was – om een beetje kalm aan te doen met het knuppelwerk en dergelijke.

In deze zin kan ook de afwezigheid van zichtbaar radicaal- en revolutionair links haar voordelen hebben: het maak criminaliseren van demonstranten iets lastiger. Toch denk ik dat er manieren gevonden moeten worden door revolutionairen om onderdeel te zijn van bredere acties. Het gaat daar om het inbrengen en aanscheprpen van ideeén. maar het gaat ook van het ondersteunen van de acties als die een enigszins direct en pittig karakter beginnen te krijgen. Daar hebben we als anarchisten iets aan bij te dragen… maar dan moeten we er wel zijn. Hoofdzaak is echter de inzet, woede én bereidheid van al diegenen die er wél waren: de duizenden op het Malieveld, en de meerdere honderden bij het Binnenhof. Deze dag was van déze mensen, en we komen terug.