Vermakelijk en verontrustend: nogmaals over Kony 2012

maandag 19 maart 2012

Vermakelijk, maar ook verontrustend, zijn de manieren waarop commentatoren opeens Kony 2010′ in verdediging nemen. Vermakelijk, omdat het laat zien hoe makkelijk het hele initiatief kennelijk binnen twee weken tijd in de verdediging is gedrukt door effectief tegengas. Verontrustend, omdat de verdedigers met argumenten zwaaien die het werkelijke probleem rond Kony 2012 miskennen of bagatelliseren. Dat werkelijke probleem is volgens hen blijkbaar geen echt probleem of zo, en dat is best eng.

Waar ging het maar weer om? In het noorden van Oeganda was in de jaren negentig een gewapende beweging actief, het Leger van de Heer. Baas ervan was Kony. Hij liert kinderen ontvoeren, maakte er kindsoldaten van, misbruikte ze als seksslaven. Hij terroriseerde de bevolking. Een hele nare man dus, aan het hoofd van een hele nare club. Jason Russell en zijn maten, verenigd in een organisatie Invisible Children, zijn een campagne gestart om de wereld op te roepen deze naarling op de pakken, zodat hij aangeklaagd kan worden wegens zijn misdaden. Daartoe hebben ze een video gemaakt die een wereldhit werd op internet: ‘Kony 2012’.

Maar veel van de informatie bleek niet erg nauwkeurig en nogal uit balans. Kony is inmiddels allang Oeganda uit, zijn leger is verschrompeld en veel minder actief. Kony 2012 roept bovendien de VS tot actie op via ‘adviseurs, waarvan er al 100 in Oeganda zijn. Soldaten dus. En Kony 2012 zoekt samenwerking met de Oegandese regering, onder leiding van de autoritaire president Museveni. Is het middel – samenwerken met een plaatselijke dictator en het Amerikaanse imperialisme in humanitaire verpakking – niet erger dan de kwaal – een bendeleider die allang over zijn hoogtepunt heen is? En is het hele onderliggende idee – het Westen moet zielige arme Afrikanen komen redden van een Afrikaanse bruut – niet nogal koloniaal en uit-de-hoogte? Dát zijn, wat mij betreft,  de kernbezwaren.

Die worden door medestanders vaak nog enigszins erkend ook, maar in één moeite door ook weer weggewuifd. Kirsten Verdel, in de Volkskrant bijvoorbeeld, is blij met Kony 2012. Ze neemt drie alinea’s om te laten zien dat, in tegenstelling tot wat een criticus beweerde, de film helemaal niet suggereerde dat de oorlog in Oeganda nog bezig was; dat de film niet beweerde dat de 30.000 kinderen die in de loop der tijd ontvoerd zijn, nú nog ontvoerd zijn; en dat het project, in tegenstelling tot die kritiek, wel degelijk kinderen een rol laat spelen in het project. Wat er van deze aspecten ook mag kloppen, het raakt de kern van de kritiek niet. Sterker, één probleem wordt zelfs als oplossing erkend! Want we lezen: “Die acties hebben er toe geleid dat de Amerikaanse president Obama actie heeft ondernomen. Onder druk van de acties van Invisible Children stuurde hij eind 2010 honderd militaire adviseurs naar centraal Afrika”, om te helpen de boef te vangen uiteraard. Het staat er welhaast triomfantelijk. Maar in 2001 gingen nog wel méér dan duizend Amerikaanse militaire adviseurs naar Afghanistan, om die ándere Ultieme Schurk te helpen vangen en de medeplichtigen te straffen. Bin Laden is inmiddels afgemaakt door Amerikaanse commandotroepen, maar de Amerikaanse/ NAVO-bezetting van het land duurt voort. Met wreedheden zoals de moord op 16 Afghanen een week geleden als onvermijdelijk gevolg. Wil Verdel echt Centraal-Afrika díé kant op sturen? Heeft die regio niet al genoeg te verduren?

Verdel erkent overigens dat mensen de aanpak een beetje koloniaal van toon kunnen vinden, maar zegt ook: “Kony 2012 doet een oproep aan iedereen om te helpen om Kony te pakken te krijgen. Dat een blank iemand dat doet, is dat erg?” Verdel snapt het punt duidelijk niet. Niet de herkomst van de oproep is het probleem, maar de beslissende rol die kennelijk aan Amerikaans militair ingrijpen wordt toegekend, en de suggestie dat het zonder Westers ingrijpen niet kan. Verdel maakt van Kony inderdaad een soort Absoluut Kwaad, dat hoe dan ook, met welk middel dan ook, moet worden aangepakt. Over het karakter van het Museveni-bewind, op wie de inspanning om Kony te pakken voor een flink deel rust, zwijgt Verdel. Eén misdadiger wordt eruit gelicht, de misdadigers met wie samengewerkt wordt tegen die ene misdadiger, blijven. Stel dat het lukt, en Kony is naar Scheveningen afgevoerd – en ondertussen is, in de samenwerking met Invisible Children en het Amerikaanse Pentagon, diens tegenstander Museveni nog machtiger en machtswellustiger geworden dan hij al is. Is Verdel dan blij?

Steven de Jong hanteert een soortgelijke aanpak ter verdediging van het project Kony 2012. Hij doet dat op een bruut-cynische toon. De kop bijvoorbeeld: “Kony 212 doet werkelijkheid geweld aan. Precies wat Oeganda nodig had.” Eerst was er geen aandacht voor Kony. Dus probeert Russel met zijn video mensen wakker te schudden. “Russell informeert niet: hij agendeert. Dat is zijn goed recht, de missie van zijn organisatie.” Dat je, om te agenderen, beter goed kunt informeren, al was het maar voor je geloofwaardigheid, miskent De Jong hier alvast. En verderop: “Opzettelijk doet hij de werkelijkheid geweld aan, omdat er vanuit de werkelijkheid geen noemenswaardige actie richting Kony werd ondernomen. Zo bezien doorbreekt hij den impasse en maakt de weg vrij voor een uiterst legitieme klopjacht. Wat kan daar mis aan zijn?”

Welnu, mijnheer De Jong, daar zijn verschillende dingen mis aan. Moedwillig de werkelijkheid geweld aan doen heet líégen en is gewoon verkeerd. Hoe kan ik iemands menselijke bedoelingen nu vertrouwen als ik om te beginnen door die iemand wordt voorgelogen? Dat is één. Maar er is meer. De “klopjacht” die Russell helpt aanjagen is namelijk niet “uiterst legitiem”, het is namelijk niet waar dat Russell enkel “agendeert”. Hij pleit voor samenwerking met plaatselijke regeringen – autoritaire, mensenrechten schendende, regeringen, die van Museveni voorop. En hij dringt aan op Amerikaanse ‘adviseurs’, waar ik hierboven al iets over heb gezegd. Het gaat dus om een klopjacht van een bondgenootschap van dictators, samen met het Amerikaanse imperium dat hiermee militair vastere voet in het hart van een nogal grondstoffenrijk Afrika kan verwerven. Dat is misschien ‘legitiem’ voor wie oorlog en dictatuur legitiem vindt, maar toch niet voor wie oorlog afwijst en dictaturen verafschuwt.

Het gevaar is heel concreet. Rond hetzelfde weekend dat De Jong zijn whitewash van Russells Kony-operatie het licht deed zien, kwam er ook nieuws uit de regio zelf. “Oegandese regering vormt regionale troepenmacht voor strijd tegen Kony”, berichtte de NRC op 16 maart. Vijfduizend soldaten gaan volgens dat plan meedoen, nogal weinig in het enorme gebied, zoals NRC-redacteur Toon Beemsterboer opmerkt. De Oegandese defensieminister wil ook vliegtuigen. Naast Oegandese soldaten gaan ook militairen van de Centraal-Afrikaanse Republiek, Democratische Republiek Congo en Zuid-Soedan meedoen. Drie staten op het oorlogspad, tegen de restanten van een vervelende bandietenclub. De Guardian maakt intussen al melding van een militair offensief door Congolese troepen, tegen diverse gewapende groepen waaronder ook de resten van Kony’s club. Het verband met het door Oeganda geleide militaire initiatief is niet duidelijk; het Congolese offensief zou al bezig zijn, en wordt trouwens door VN-‘vredestroepen’ gesteund.

Wat gaat dat allemaal voor de bevolking van het gebied betekenen? De Guardian citeert Human Rights Watch: “Zoals in het verleden hebben regeringssoldaten vaak burgers gedood en verkracht, ze tot dwangarbeid geprest en hun eigendommen geroofd.” Dít is één van de legers die dus nu ook onder Oeganda’s leiding mee mag doen. Over de Oegandese machthebber en diens onderdrukking schreef ik vorige week al iets, en daarbij vind je ook verwijzingen naar meer informatie.

Alles bij elkaar is het probleem met Kony-20123 dus niet dat er wat nuance in de video verloren is gegaan. Het probleem is dat de video een aanpak bepleit tegen één schurk, door soortgelijke schurken en hun bendes, hun leger, in te schakelen, waarmee de bevolking ter plaatse van de regen in de drup komen, of erger. Het tragische is, naast de dreiging die dit alles voor de plaatselijke bevolking inhoudt, dat de Kony-2012-campagne inspeelt op de prijzenswaardige wil van heel veel mensen om iets te doen om kwetsbare mensen te helpen. Die hulpvaardigheid afkatten zou zeer misplaatst zijn. Maar het is niet meer dan redelijk, lijkt mij, om er op te wijzen dat hulpvaardigheid die gemanipuleerd wordt met misleidende informatie in de richting van een initiatief dat weinig oplost en zelfs méér oorlog en geweld dreigt te brengen, zich maar beter van die manipulaties los kan maken, zich verre ervan houden. Kony 2012 is zo’n initiatief. Het verdient verwerping, want het is reclame voor een foute zaak.