1 mei: Surrealisme in Utrecht

maandag 2 mei

Het surrealisme, zo dacht ik tot voor kort, is voornamelijk een kunststroming. Afgelopen zondag, de eerste mei, bleek het surrealisme echter ook een staatsvorm te zijn. Wist ik veel! Zo blijft een mens zijn levenslang leren. Surrealistisch, grotesk en erg intimiderend was het politieoptreden op, rond en vooral tégen Eén Mei-demonstranten in Utrecht, waarvan ik er ééntje was.

Die intimidatie begon vanaf het begin. Bij aankomt op station Zuilen zag ik al politie te paard, en flinke aantallen agenten. Mensen begroetten elkaar, praatten bij en dergelijke. Toen vertelde iemand van de organisatie dat de bus met actievoerders uit Nijmegen/ Arnhem even verderop was aangekomen. Mensen mochten zich echter niet bij de anderen voegen, de politie eiste dat vlaggen – met stokken, vandaar natuurlijk – in beslag werden genomen. Agenten werden hardhandig, politie deelde een paar klappen uit. Demonstranten hadden, zo hoorde ik even later, echter een tekst over een gerechterlijk vonnis bij zich dat luidde dat inbeslagname van stokken van vlaggen en spandoeken vorig jaar in Rotterdam onrechtmatig was. De al aangekomen actievoerders trokken op naar de bus, en even later liep de groep vanuit die bus ons tegemoet en voegde zich bij de anderen. De dwarsboom-poging vanuit de politie zette niet door. Maar de repressieve toon was gezet.

Na enige tijd wilden we gaan lopen. Dat werd door de politie echter belemmerd. Er was een hele handvol politie- en ME-busjes. Er waren zes of acht agenten te paard. Er stonden al snel ME-ers in linie vóór, achter en naast de actievoerders, we waren helemaal ingesloten. En we mochten niet gaan lopen. Er was namelijk een bushokje vernield, en de politie benutte dat als smoes voor arrestatiepogingen. Kort erna was het politieverhaal dat vlaggestokken alsnog niet mochten. Daarna wilde de politie de spandoeken inspecteren op ‘versteviging’; tot twee maal toe liep een handvol agenten de doeken te controleren. “The spandoek my friend, is blowing in the wind”, zongen demonstranten als antwoord.  Er was ook nog sprake van dat de tekst van een spandoek agenten niet aanstond. Tenslotte werd het excuus dat de politie aanwijzingen zou hebben dat actievoerders biljartballen in sokken verstopt bij zich zouden hebben, en dat er controle zou volgen. Of zoiets. Allemaal klaarblijkelijk excuses om het vertrek van de demonstratie te belemmeren, en intussen  arrestaties te verrichten.

Dat laatste gebeurde al vóór het vertrek herhaaldelijk. Groepjes agressieve agenten in burger – ‘stillen ‘- vielen dan iemand aan, ME-ers sloegen anderen weg om ruimte te maken voor die zo’n arrestatieteam. Dit is een klassieke manier van politiekant om escalatie te forceren, één die werkt als mensen erg opgefokt reageren en de politie vervolgens echt gaat chargeren. Dat gebeurde nu niet – nét niet. En dat was te danken aan het feit dat betogers wel fel maar met zelfbeheersing reageerden, inhaakten, hun woede lieten blijken maar het niet op het soort vechtpartij lieten aankomen waar de politie nadrukkelijk wél op aanstuurde. Dit soort aanvallen – stillen die iemand weg proberen te sleuren of spullen in willen pikken, ME-ers de vervolgens meppend de demonstratie in kwamen – bleef ook toen de demonstratie eindelijk op weg was, plaatsvinden. Op deze wijze voerde de politie een zenuwenoorlog tegen de demonstranten.

De politie was opvallend bot tegen omstanders, groepjes mensen die buiten de politielinie stonden toe te kijken, veelal uit nieuwsgierigheid, maar er was ook van zichtbare sympathiebetuigingen sprake. Ik zag mensen ruw weggeduwd worden. Ik zag een joch dat buiten de demonstratie, aan de andere kant van de ME-rij, op een skelter meereed, ruw bejegend worden. Ik zag iemand die zich kennelijk bij de demonstratie wilde voegen, een grove duw krijgen van een agent. Mensen mochten zich van de politie dus gewoon niet bij de demonstratie voegen nadat die eenmaal was ingesloten. En wie, om wat voor reden – bijvoorbeeld een arrestatie gevolgd door snelle vrijlating – buiten de demonstratie terechtkwam, mocht ook niet meer terug naar de rest van de demonstratie.

Dit alles vormde een reeks van schendingen van vrijheidsrechten, van het recht op demonstratie dat zowel de daadwerkelijke demonstranten als juist ook omstanders hebben. In de volkswijken waar we door heen liepen, werden mensen deze middag behandeld als bewoners van bezet gebied. De politie schond met haar optreden wettelijk vastgelegde rechten, en was daarmee zelf  keer op keer in overtreding – volgens de normen van het rechssysteem dat ik niet erken maar dat de politie wél geacht wordt te erkennen. Ik hoop dat dit met kracht en felheid onder de aandacht gebracht zal worden, en dat dit ook tot effectieve aanklachten tegen het politieoptrreden en de burgemeester leidt.

Op twee uur stond het begin van de betoging gepland. Pas rond vieren mochten we dan eindelijk gaan lopen. Maar we werden later nog een keer een flink tijdje tegengehouden, in combinatie met weer zo’n arrestatie-aanval. Ik vermoed dat het de aanwezigheid van veel – en soms dus duidelijk sympathiserende – omstanders, gecombineerd met de reactie van demonstranten zelf – beheerst en vol zelfdiscipline en waakzaamheid – was die voorkwam dat de politie al in een vrij vroeg stadium de hele demonstratie met charges en/of massa-arrestaties zou breken. In die zin was het houden van de demonstratie, en het voltooien van de hele route ervan om het daarna rustig af te sluiten – al een overwinning van demonstranten én buurtbewoners. Maar de victorie had een hoge prijs, in de vorm van stress, arrestanten en gewonden – de Eerste Hulp Bij Actie (EHBA) moest actief worden. Tijdens de demonstratie hoorde ik schattingen dat er tien tot 15 mensen waren opgepakt.

Het wordt tijd om iets meer over de demonstratie zelf, en over de deelnemers, te vertellen. Er waren tegen de 200 betogers, denk ik zo. Niet enorm veel, en ik zag erg veel bekenden. Vooral de diverse segmenten van libertair anti-autoritair links waren nadrukkelijk aanwezig, ik zag een AFA-vlag, een rood-zwarte vlag, ik zag dat de krant van Doorbraak was uitgedeeld, ik zag een spandoek van de Anarcho-Syndicalistische Bond, en ook één van de Kritische Studenten Utrecht. Er was ook marxistische aanwezigheid merkbaar: flyers van het Marxisme Festival van de Internationale Socialisten werden uitgedeeld, mensen van Socialistisch Alternatief probeerden hun krant onder de aandacht te brengen van potentiële kopers maar ook van het publiek, en ik zag enkele mensen met een blad  van de Internationale Kommunistische Stroming, een links-communistische groep. Er was ook een klein groepje met een rode vlag met hamer en sikkel aanwezig, toen de mensen nog aan het verzamelen waren. Maar toen de betogers ingesloten waren door de ME, stond dit groepje búíten de politielinies. De demonstratie had al met al toch voornamelijk een anarchistische inslag en uitstraling, hegeen gezien de groepen die de actie ondersteunden, helemaal niet vreemd was.

Vooral de eerste helft van de demonstratie riepen mensen vrijwel onophoudelijk leuzen. Daar was goed veel ruimte voor, de organisatie de geluidwagen gelukkig niet voornamelijk voor muziek gebruikt. De leuzen waren erg gevarieerd, en deels bedachten mensen ze ter plekke. Een deel van de leuzen drukte vooral onze eigen hoop en verlangens uit, en zullen bij omstanders niet echt zijn binnengekomen. “Tegen verdrukking en apathie, voor zelfbestuur en anarchie” veelvuldig,  een enkele keer “vuur en vlammen voor elke staat”, het betreft hier zelfexpressie waar niets mis mee is, maar niet-overtuigden zullen er niet echt veel mee kunnen. Zelfexpressie, hardop zeggen wat we willen – gewoon, tegen elkaar en met elkaar – is echter wel degelijk óók iets dat op zulke acties een plek hoort te hebben, iets dat ik vroeger veronachtzaamde, maar zoals gezegd, een mens blijft soms bij leren.

Gelukkig waren er ook leuzen die wél breder gericht waren. “Nee, wij gaan de crisis niet betalen”, “Hey, regéring, krijg de téring!”, dat type slogans, dingen die ook omstanders makkelijk kunnen plaatsen. En keer op keer riepen we “A-Anti-AntiCapitalista” en “One Solution – Revolution”. Ook weerklonk “Geen man, geen vrouw, geen mens is illegaal” en “Racisme? nee. Fascisme? Nee. PVV? Nee nee nee!” En ja, de opstelling van de politie maakte het scanderen van anti-politieleuzenwel heel erg logisch en extra terecht. Zoals: “Ik kan niks, ik wil niks, geef me een uniform!”, “ACAB, All Cops Are Bastards”, en ook “This is what democracy looks like!”. De hele repressieve set-up ontlokte ons de kreet: “Welkom in Nederland!”, al snel gevariëerd tot “Welkom in Syrië”. Een mededemonstrant die erop wees dat er een verschil is tussen politieknuppels en machinegeweren, en dat zo’n gelijkstelling de Syrische demonstranten daarmee onrecht doet, heeft ergens gelijk. Maar als woede-uiting tegen het machtsvertoon van politiezijde, en als verwijzing naar de overeenkomst die repressie waar ook ter wereld nu eenmaal heeft, vond en vind ik dat zo’n leus toch een legitiem plekje op deze demonstratie had. Een mooie nieuwe vondst was: “Haal het geld waar het zit – Beroof De Banken!”, een variatie op een oudere leus die ik nu ook heel eventjes gehoord meen te hebben, en  waar in plaats van de laatste aanmoediging geroepen werd “Belast de rijken!”.

Het leuzen roeppen werd later in de demonstratie veel en veel minder, er vielen stiltes. De vermoeidheid en de schorre kelen – we waren al uren bezig, ook toen we nog niet konden lopen – eisten hun tol. Maar ik vermoed dat de zenuwentoestand die de politie keer op keer met haatr anavallen teweegbracht óók wel merkbaar effect kreeg na verloop van tijd. Constant moeten opletten, constant om je heen kijken of er niet wat gebeurt, is uiteindelijk wel degelijk slopend.

Gelukkig hing de inhoud van de demonstratie niet alleen van het roepen van leuzen af. Nu en dan waren er korte toespraakjes over het doel van de actie en de gedachte achter de eerste mei. Zo kwam de noodzaak van woonstrijd tegen huurverhoging en kraakverbod a aan de orde, evenals de bezuinigingen op onderwijs en de uitbuiting op de werkvloer, en hoe daartegen met collega’s en vrienden zelf een vuist te maken. Dit gebeurde goed verstaanbaar, en veelal in bewoordingen die ook omstanders vruchtbaar kunnen hebben aangesproken. Vooral het praatje over strijd op de werkplek kwam op mij sterk over.

Na een lange en best zware tocht kwamen we uiteindelijk aan op het eindpunt, waar na enkele korte praatjkes de actie kalm werd afgesloten. De ME was intussen uit beeld , er stonden nog wel flink wat politieagenten om ons heen. Bij de praatjes aan het einde viel vooral een wat oudere vrouw op, die ons complimenteerde dat we ons zo goed hadden gehouden tegenover de politie, en dat de politie echt in de fout was gegaan, dat het aan ons niet had gelegen, zoiets. Hartverwarmend.

Was de demonstratie een succes? Moeilijk. Ik vond de opkomst opvallend laag. Mijn schatting was dus: tweehonderd deelnemers. Vorig jaar in Nijmegen meende ik ook dat er 200 mensen waren. Dat is dus sowieso geen groei – en ik had het gevoel dat er eerder mínder dan meer mensen waren dan vorig jaar. Misschien waren er dit jaar minder dan 200, misschien vorig jaar meer, misschien allebei. Hoe dan ook, buiten anti-autoritair links en kleine handjesvol van marxistische groepen is er bijna niemand gekomen.

Opvallend was ook – zoals helaas heel vaak bij dit type demonstranten – het zeer geringe aantal mensen van migranten-afkomst. Antiracisme is nadrukkelijk wél deel van de politiek van deze demonstratie, zoals uit enkele genoemde leuzen wel bleek. Maar netwerken om mensen uit bijvoorbeeld de Marokkaanse en Turkse gemeenschappen aan te moedigen om mee te demonstreren, netwerken die zwarte en witte mensen samenbrengen in actie, zijn nog altijd zeer zwak ontwikkeld. Misschien dat deelname en ondersteuning door anti-autoritair links aan acties die bijvoorbeeld vanuit de Marokkaanse gemeenschap op gang komen in solidariteit met demonstraties voor democratische verandering in Marokko – iets dat sowieso nodig is – ook kan helpen om dit soort netwerken te helpen groeien, en een bredere deelname aan komende antikapitalistische demonstraties te helpen bereiken.

Tegenover de wat magere opkomst staat echter de kracht die de demonstratie, tegenover die absurde en alsmaar provocerende politiemacht – toch naar voren bracht. We hébben gelopen ondanks grove tegenwerking, we hébben ons laten zien en horen tegen de intimidatie in, en we zíjn door omstanders, wijkbewoners en dergelijke gezien ook. We hebben onze onderlinge solidariteit geoefend en verdedigd, tegenover intimidatie, klappen en arrestaties. We zijn overeind gebleven en vooruit gegaan, gezamenlijk. Dát was het succes dat we vandaag wel degelijk hebben laten zien.

3 mei, 0.16: Na een tip van een lezer over tikfouten – bedankt! – bijgeschaafd; ik kwam daarbij ook zinnen tegen die niet liepen, dat heb ik ook verbeterd (en kort erna nogmaals geüpdate, wegens foutje met datering…)