Bespottelijkheden

woensdag 12 oktober

De Euro-kredietcrisis krijgt steeds bespottelijker wendingen. Het kost amper nog moeite om vast te stellen: ‘onze’ regeerders weten zich er ook niet goed raad mee. Wat ‘ze wél duidelijk maken is dat het hele gebeuren een totale minachting voor de bevolking te kennen geeft. Die minachting is steeds nadrukkelijker wederzijds. De afkeer van hoe de politiek met ons solt zou wel eens tot een forse en vastberaden opkomst bij de Occupy-acties van komend weekend aanleiding kunnen geven. De beweging waar die acties onderdeel van zijn groeit, en dáárin – niet in de spelletjes van de politici – is een vleugje hoop te ontwaren. Meer dan een vleugje. Wil je deelgenoot worden van die hoop? Occupy! Komende zaterdag 15 oktober gaat het los. In Den Haag, in Amsterdam, elders…

Crisis, bezuinigingen, staking, rellen: van Italië tot Engeland

dinsdag 16 augustus

De ene dag is het Italië waar de financiële aasgieren omheencircelen. De andere keer is het Frankrijk of Spanje, of Griekenland, zoals vrijwel vanouds. Maar de crisis-symptomen komen steeds dichterbij, en betreffen wel degelijk ook Nederland. Dat brengt, met een versterkte urgentie, de noodzaak van verzet tegen bezuinigingsbeleid, onstlagen en loondalingen mee. Het werpt de vraag op hoe we dat verzet combineren met de wanhopige woede zoals die vorige week  – vaak verwarrend vermengd met grof asociaal gedrag – tot  uitbarsting kwam tijdens de rellen in Engelse steden.

IJsland: doorgaand protest vanwege crisisbeleid

Het economische en politieke lot van IJsland is zo ongeveer symbolisch geworden voor de kredietcrisis zoals die in 2008 keihard toesloeg. De IJslandse bank Icesave en haar ondergang veroorzaakt nog steeds politieke onrust. Er hangt daar nog steeds een hartverwarmend vleugje revolutie in de kille IJslandse lucht.

Een korte voorgeschiedenis. Tot in 2008 was IJsland een klein neobiberaal paradijsje. met geleend geld groeiede de economie, mensen werden aangemoedigd met geleend geld flink te consumeren.   En was er een internetbank, Icesave, die enorme hoge rentes beloofdeop spaargeld, in IJsland, maar vooral ook daarbuiten. Zo waren er in Nederland ook talloze mensen met een Icesave-rekening.

Maar eind september 2008 begonnen IJslandse banken te vallen, net als zo ongeveer de complete economie. Eerst Glitnir, de derde in grootte. Die bank kwam onder toezicht te staan. Daarna Lansbanki, de bank waar Icesave de internet-tak van is. Die werd genationaliseerd om ondergang te voorkomen. Daarna raakte Kaupting, de grootste bank van het land, in moeilijkheden. De IJslandse economie en staat bleken vrijwel bankroet, tegenover al dat geleende geld stond veel gebakken lucht maar niet veel meer dan dat. De centrale bank gopide de rente met 6 procent omhoog naar 18 procent. De munt, de Krona, viel met 30 procent. Het IMF sprong bij met een noodkrediet (The Guardian, 26 januari 2009).

Er was al snel niet alleen een financiële crisis, maar ook een maatschappelijke ramp. Precies een jaar geleden deed de NRC daar verslag van. De krant citeert een moeder van drie kinderen die zei: “Ik denk dat mijn drie kinderen maar naar Denemarken moeten emigreren.” Ze had, deels met geleend geld, een huis gekocht. Na de bankencrisis gingen haar maandlasten abrupt omhoog, van120.000 naar 340.000 krona. Geluk bij een ongeluk: de bak nk al voorlopig niet overgaan tot gedwongen verkoop, want de kans op kopers was miniem: er stonden al duizenden huizen leeg. Het is maar één van de talloze persoonlijke tragedies die op IJsland schuilgaan achter dat kille begrip ‘crisis’.

Mensen bleven echter niet gelaten afwachten. Mensen werden boos. Mensen gingen de straat op en betoogden, tot rellen aan toe. Ongekende taferelen, naar IJslandse begrippen, maar de situatie wás dan ook ongekend. Vijf dagen achtereen waren er demonstranten op de been om het aftreden van de regering te eisen. Op 24 januari 2008 bereikte dat een hoogtepunt: toen demonstreerden er 5000 mensen. De dag ervoor had de premier al aangekondigd dat hij aftrad en dat er nieuwe verkiezingen kwamen.

Die kwamen er, in mei vorig jaar. De openlijke neoliberalen, met name die van de tot voor kort regerende Onafhankelijkheidspartij, verloren. Links – sociaaldemocraten en een soort GroenLinks – won een parlementaire meerderheid in een politieke aardverschuiving. Er kwam een vrouwelijke, openlijk lesbische premier. Maar economisch kreeg de bevolking vooral uitzicht op nieuwe ontberingen. De regering koerst aan op EU-lidmaatschap. En afgelopen week maakte de regering een belastingpakket bekend. De BTW wordt nu 25,5 procent. Dat is nergens anders in de wereld hoger. Ook accijnzen  op benzine, tabak, alcohol stijgen. Zo moet de bevolking opdraaien voor een crisis die mensen niet hebben gemáákt, maar die hen is overkomen.

Mensen blijven daarom boos. Een van de pijnpunten is nog steeds Icesave. Onder grote Britse en Nederlandse druk – minister Bos wil spaarders schadeloos stellen, maar wil die schadeloosstelling op IJsland verhalen –  heeft het IJslandse parlement vorige week een wet aangenomen waarin IJsland die verloren Icesave-spaargelden belooft te compenseren. Die wet is echter nog niet getekent: de president denkt nog na.

Aanhoudend protest doet hem kennelijk aarzelen. Heel veel mensen in IJsland – volgens een opiniepeiling zelfs 70 procent – zijn tegen die wet.  Een internetpetitie, waarvan de resultaten vandaag zijn aangeboden aan de president, heeft steun van ettelijke tienduienden – minstens 53.000, volgens licht omstreden cijfers in totaal 60.000 – gekregen. Ook dezer dagen, zowel op 30 december als op Oudjaarsdag,  waren er weer demonstranten die afwijzing van de Icesave-wet eisten Bij het aanbieden van de petietie vandaag waren er 600 demonstranten aanwezig. Ik ontneen dee gegevens aan een weblog dat de bebeurtenissen van dag tot dachg volgt: Iceland Banking Crisis and More.

De protesten tegen de Icesave-deal verdienen steun en solidariteit, juist ook vanuit mensen in Nederland. Dat rechtse politici nu ook tegen de deal zijn verandert daaraan niets. Het is gewoonweg niet eerlijk dat gewone mensen in IJsland – toch al slachtoffer van een economische catastrofe – ook nog eens via hoge belastingen en dergelijke op moeten draaien voor het bankroet van een inhalige snel-geld-bank als Icesave. Als regeringen gedupeerde spaarders – sowieso doorgaans niet de allerarmsten – zo nodig schadeloos willen stellen, dan doen ze dat maar van hun eigen geld, of ze halen het maar bij rijke mensen die het kunnen missen. Misschien wordt het tijd voor een IJslandse vertaling van Drukwerks  toepasselijke ‘Laat de Rijken de Crisis Betalen’.

Voor de liefhebbers, een paar achtergrondartikelen over de economische crisis, maar vooral over de zeer bemoedigende protesten waartoe de crisis aanleiding heeft gegeven:

• Rebecca Solnit,  “A New Era of People Power in the Streets?” Tomdispatch, 8 februari 2009.
• Einar Már Guomundsson, “Letter From Iceland – A War Cry From the North”, Counterpunch, 23 februari 2009;
• Michael Lewis, “Wall Street on the Tundra”, Vanity Fair,  april 2009;
• “Direct Action in Iceland”, Aftaka, 11 december 2008 (dat jaar staat er niet, maar op grond van het stuk neem ik aan dat het artikel uit die tijd stamt). Gevonden via Libcom.org trouwens.

IJsland: regering gevallen, klem tussen kredietcrisis en volksopstand

Voorspellen is werk voor waaghalzen en waarzeggers/ waarzegsters, en ik ben geen van tweeën. Maar sommige gebeurtenissen zijn als een lichtstraal die schijnt op dingen die gaan komen. En zo kun je de snelle opeenvolging van gebeurtenissen, van crisis via volksprotest naar regeringsval, in het kleine IJsland zien.

Eerst was er een grote economische bloei op dat land. Met geleend geld werd er een hoogconjunctuur gefinancierd. Een vér doorgevoerd vrije-markt-beleid vormde de context. Een rechtse partij, de Onafhankelijkheidspartij, regeerde samen met sociaal-democraten. Neoloberale adviseurs hadden allemaal uitgelegd hoe het moest. Koek en ei allemaal.

Toen kwam de kredietcrisis. Aan leningen viel nauwelijks meer te komen, de afbetaling van oude leningen lukt steeds moeilijker. Binnen een handvol maanden belandde de IJslandse economie op de rand van het bankroet, schuldeisers, mensen ook die hun spaargeld op IJslandse banken hadden gezet wegens de aantrekkelijk hoge rente  – en die wonen zoals bekend ook in Nederland – twijfelden eraan of ze hun geld ooit terug zouden zien. De werkloosheid loopt op, de Kroon verloor veel aan waarde waardoor import snel duurder worden. En in een land als IJsland – klein, relatief afgelegen en nu niet bepaald het allergunstigste klimaat voor landbouw – valt er nogal wat te importeren, dus zoiets hakt erin.

Mensen regeerden geschokt, en werden vervolgens boos. Ze gingen demonstreren, uit woede over een regering die dit niet had voorkomen en er geen antwoord op had dat de bevolking nu erg geruststelde. Want ja, de regering bracht zo ongeveer het hele bankwezen in haar handen. maar daarmee hadden mensen hun geld nog niet terug,om over hun bestaanszekerheid maar te zwijgen. Al op 23 november kon ik een artikel schrijven onder de titel: “Opstand in IJsland”. Toen betoogden enkele duizenden mensen in Reykjavik, de hoofdstad; een paar honderd mensen bestormden zelfs een politiebureau.

Afgelopen dagen bereikte het protest nieuwe hoogtepunten – en de politieke effecten worden voelbaarder en voelbaarder. Vorige week donderdag weer een grote demonstratie, één uit een lange reeks; er namen 2000 mensen aan deel. Een aantal betogers gooiden eieren naar een limousine waarin de premier zat. Politie zette traangas in (Aljazeera, 22 januari).

Op 23 januari werd bekend dat premier Haarde nieuwe verkiezingen aankondigde, voor 9 mei. De regering hadformeel nog tot 2011 door kunnen gaan, maar de druk was al te groot. Haarde zag er wegens ziekte vanaf zijn partij in de verkiezingsstrijd aan te voeren (Aljazeera, 23 januari).

Veel mensen namen met de vervroeging van de verkiezingen geen genoegen. Ze wilden dat de regering zo snel mogelijk verdween. Om dat te eisen, waren er  op 24 januari opnieuw grote aantallen betogers op staat:  minstens 5000 (NRC, 24 januari). Twee dagen later kwam de regering ten val. De sociaal-democraten eisten de leiding ervan op, de premier weigerde, en nu komen er op korte termijn verkiezingen. Zondag was de minister van handel al afgetreden (BBC, 26 januari). Het ziet ernaar uit dat sociaaldemocraten onder leiding van Gisladottir, minister van buitenlandse zaken in de zojuist bezweken regering, samen met   huidige oppositiepartij van Linkse Groenen, een regering gaan vormen (Aljazeera, 26 januari).

De betekenis van deze reeks gebeurtenissen is groot. De internationale crisis heeft een regering ten gronde helpen richten – en niet in een verpauperd land ergens in Afrika, maar in een welvarend Westeuropees land. Die val is afgedwongen door een sterke beweging vanuit de bevolking. Hoe sterk die is, valt uit cijfers op te maken. Vijfduizend mensen in Rekjavik, een stad van 120.000 is al aardig wat. Maar als je bedenkt dat er in heel IJsland zo’n 300.000 mensen wonen, dan dringt de schaal van het protest pas goed tot je door. Van elke driehonderd bewoners in het land, waren er afgelopen zaterdag dus vijf. Dat is meer dan anderhalf procent van de bevolking áctief op straat.

En de demonstratie was geen éénmalige uitbarsting van protest: het was de vijfde dag op rij dat mensen betoogden. En in de weken en maanden ervoor waren er steeds weer straatprotesten, soms ook rellen. Er is een mooi webblog dat het allemaal bijhoudt, met vidoebeelden en al: Iceland banking crisis video and more 2008 and 2009. Wie dat leest krijgt de indruk een kijkje te nemen op een land waar zich iets afspeelt dat in de buurt komt van een revolutie, en dat lijkt me geen onjuiste indruk (ik vond de link trouwens via Lenin’s Tomb).

Een nieuwe regering op zichzelf – ook als wordt de samenstelling ervan veel linkser dan de huidige – betekent op zichzelf niet geen revolutionaire breuk. Maar het protest dat de  huidige regeringscrisis heeft teweeggebracht zal haar sporen nalaten. Dat de Links Groene Beweging in een peiling op 28,5 procent staat, in een andere peiling zelfs op 32 – enkele procenten meer dan de rechtse Onafhankelijkheidspartij van de zojuist gevallen premier Haarde – zegt iets. Samen met de 17 procent voor de sociaaldemocraten komt dat in de buurt van een linkse regeringsmeerderheid (cijfers verzameld in een artikeltje met  informatieve links en video’s op MR Zine).

Maar voor een breuk met de krachten die de crisis brachten zal de beweging op straat vérder moeten gaan dan wachten op een nieuwe regering, hoe links ook. Ook een nieuwe regering is vooralsnog immers ingebed in het oude systeem, het oude marktmechanisme, en de huidige toplaag die de economie van het land zodanig ten gronde heeft helpen richten dat er dit jaar volgens het al aangehaalde BBC-artikel een economische krimp van 10 procent wordt verwacht.

Misschien dat een nieuwe regering eventjes mensen het gevoel weet te geven dat er iets ten goede verandert. Maar de geest van opstandigheid op IJsland is daarmee bepaald niet gegarandeerd terug in de fles. En het is deze rebelse geest die zich verspreidt naarmate de economische crisis doorzet. Dat maakt de gebeurtenissen in IJsland in zekere zin exemplarisch. Simpeler gezegd: goed opstandig voorbeeld doet hopelijk goed volgen.

Pinguins in opstand – protesten in Letland en Litouwen

De kredietcrisis is inmiddels een economische crisis, en leidt her en der al tot een sociale crisis, een botsing tussen de brede onderkant van de maatschappij en de top die de crisis niet wist te stoppen maar nu wel de mensen met weinig evoor de gevolgen laat opdraaien. De kredietcrisis en de uitwerking ervan, kortom, begint mensen opstandig te maken. We zagen dat al op IJsland. Nu zien we het in twee van de Baltische staten aan de Oostzeekust: Letland en Litouwen.

Eerst Letland. Daar is een forse economische groei van 5 tot 8 procent weggevallen, het IMF komt met een steunpakket maar eist in ruil daar,voor bezuinigingen, bedrijven hebben geen geld beschikbaar om lonen volledig uit te betalen. Politici doen of hun neus bloedt. Een minister nioemt de kredietcrisis “niets speciaals”. De premier raadt mensen aan als pinguins bij elkaar te gaan staan, dan blijven ze goed warm.

De mensen gáán ook bij elkaar staan – om te demonstreren. Tienduizend betogers, afgelopen dinsdag. “De Pinguins komen in opstand”, stond op borden te lezen. Aan het eind van de betoging braken er hevige rellen uit. Daar deden pakweg 200 mensen aan mee, volgens het artikel uit de NRC waar ik de informatie over Letland aan ontleen.

De demonstratie is de grootste sinds het land in 1991 onafhankelijk werd. Belangrijk: Letten en en Russen doen allebei mee aan het protest. En dat doet ertoe omdat Lets nationalisme zich nogal tegen de Russische minderheid keert, en delen van die Russische minderheid daar eigen Russisch nationalisme tegenover stellen.Tegenover de dreigende verarming lukt het gelukkig om zich niet tegen elkaar uit te laten spelen.

Vandaag blijkt dat Letland niet de enige staat aan de Oostzeekust is waar mensen het zat zijn. Litouwen maakt soortgelijke toestanden mee,met dezelfde achtergronden, zo lees ik op Nieuws.nl. Economische bloei, goeddeels uit leningen betaald, is omgeslagen in crisis. Bezuinigingen en belastingevrhoging, banen bij de overheid die verdwijnen – en nu dus veel boze mensen. het aantal demonstranten bij het parlementsgebouw bedroeg 7000, en ook daar mondde het protest uit in rellen waar een paar honderd mensen aan deel namen, met sneeuwballen richting parlementsgebouw en eieren richting minister. Er zou van te voren via een website zijn gewed op het uitbreken van ongeregeldheden…

Hoe de precieze details ook zijn, beide landen laten zien hoe diep de crisis erin kan hakken. En in beide landen laten mensen zien wat het begin van het antwoord, van het terechte antwoord, is: protest, luidruchtig, stevig protest.

Economische recessie: regering subsidieert ondernemers zonder crisis aan te pakken

De kredietcrisis groeit uit tot een diepe wereldwijde recessie. De tekenen daarvan volgen elkaar snel op, en de angst grijpt om zich heen.

Voorbeelden te over. Aljzeera kwam afgelopen woensdag met “US economy hit by new blows”, ofwel, de economie van de VS wordt door nieuwe klappen getroffen. Op die dag sloten de aandelenkoersen van de Dow Jones met ruim 5 procent. Daarmee bereikte de Dow Jones de laagste stand sinds maart 2003. De index voor prijzen van consumptiegoederen daalde een vol procent, de scherpste daling sinds 1947. Wrang genoed doen de voedselprijzen niet mee met die daling: die gingen nog omhoog.

Prijsdalingen lijken leuker dan ze zijn. Er dreigt volgens experts deflatie, een symptoom van depressie in de economie en een rem op economische activiteiten. Immers, wie koopt er vandaag nog een koelkast als je weet dat die morgen goedkoper is? Mensen gaan dan massaal inkopen uitstellen, met funeste gevolgen  voor de omzet van bedrijven.

Buiten de VS gaan de zaken eveneens steeds slechter. In China groeit de angst voor ontslagen omdat bedrijven hun afzet zien teruglopen. Dat meldt de BBC, die eraan toevoegt dat daarmee de angst onder de leiders voor ‘massa-incidenten’, oftewel protesten van bijvoorbeeld ontslagen arbeiders, toeneemt. Zelfs in het superdeluxe emiraat Dubai, waar het allemaal niet op leek te kunnen en ze de ene giga-wolkenkrabber na de andere neerzetten, gaat het nu mis, zo valt in The Guardian te lezen. De onroerend-goed-markt zakt daar nu in, bouwprojecten worden stilgelegd of slechts in goedkopere versies afgebouwd, bedrijven leggen het aanwerven vana architecten stil, en veel van wat afgebouwd  wordt zal leeg blijven staan.

Als kapitalisten in hun paradijs Dubai niet meer veilig zijn voor hun eigen zelfgemaakte crisis, dan zijn ze nérgens veilig. Je moet er trouwens niet aan denken wat dit gaat betekenen voor de honderdduizenden migranten die het zware werk in de bouw doen, toch al vrijwel rechteloos waren en nu met ontslag en deportatie naar waar ze vandaan gehaald zijn – India bijvoorbeeld – bedreigd worden.

De economische crisis dendert intussen ook Nederland binnen – en de regering komt met lapmiddelen of erger. De werkloosheid daalt niet langer, en begint zelfs iets te stijgen, zo meldde de NRC gisteren op basis van cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bedrijven denken intussen over te moeten gaan tot ontslagen op grote schaal, aldus De Volkskrant.  Voorzitter Jan Kamminga van  FME-CWM,branche-organisatie  van technische industriebedrijven, noemt de kredietcrisis “een grote bedreiging (..)  voor  de industrie.” De angst sloeg vooral toe nadat Atradius, een kredietverzekeraar, 20.000 bedrijven op een lijst van onvoldoende kredietwaardig had gezet.

Vandaag heeft het kabinet dan een pakket maatregelen aangekondigd om de crisis, of althans de effecten, enigszins meester te worden. Daar trekt de regering een flinke duit voor uit: zes miljard euro. Het gaat, naast het vervroegen van sommige staatsinversteringen, om twee soorten maatregelen: minder belasting voor ondernemers, en staatssteun voor het financieren van werktijdsverkorting via de WW, zo lezen we in de NRC vandaag. Geen van beiden zijn erg hoopgevend voor de talloze arbeiders die in hun bestaan bedreigd worden wegens dreigende werkloosheid en ander socaal afbraakleed.

Eerst de lagere belastingen. Het gaat om de “herinvoering van de vervroegde afschrijving voor het bedrijfsleven. Dit betekent dat bedrijven minder belasting hoeven af te dragen en meer geld beschikbaar krijgen om te investeren.” Maar dit lost het probleem niet op. Bedrijven investeren niet meer omdat ze niet meer verwachten dat de hun producten winstgevend kunnen verkopen. Het heeft weinig zin om flats te bouwen die leeg blijven staanm, of auto’s te vervaardigen die in de etalages blijven. Bij een crisis vanwege overproductie – en daar gaat het nu om – is het probleem niet dat bedrijven geen geld hebben om te investeren, maar dat ze ghun afzetmarkte zien verschrompelen.

Lagere belastingen voor bedrijven verhelpen dat niet, behalve dat wellicht de markt voor champagne en kaviaar wat aantrekt omdat de bezitters van bedrijven nog iets meer geld overhouden.  Maar daarmee trek je geen economie uit een diep dal. Hetplan is subsidie voor ondernemers, maar echte crisisbestrijding in het belang van gewone mensen is nog iets heel anders.

De andere maatregel gaat over werktijdverkorting. Opnieuw de NRC: “Daarnaast komt er een regeling waardoor in problemen verkerende bedrijven werktijdverkorting voor hun personeel kunnen aanvragen. De kosten komen voor rekening van de staat.” Dit komt erop neer dat bedrijven hun personeel tegelijk wél en niet kunnen ontslaan. Wél, in de zin dat ze geen (of minder) werk in het bedrijf hebben, en van een uitkering leven. Niet, in de zin dat ze nog wel geparkeerd blijven bij het bedrijf dat ze ontslaat. Dat bedrijf heeft dus geen probleem om straks weer personeel te hoeven werven, ze heeft gewoon een reservebank vol, zonder dat het bedrijf daarvoor de kosten hoeft te dragen. Dat personeel zit intussen wel doodeuk thuis met een uitkering. Hooguit zijn ze iets minder onzeker van het vinden van werk als de economie weer aantrekt. Maar het voordeel van deze regeling gaat wel zeer eenzijdig naar de ondernemers. Niet de werkgelegenheid wordt gered, maar de winstpositie van bedrijven. En het is niet ondenkbaar dat zelfs dit niet genoeg is. Jan Kamminga zegt bijvoorbeeld. “Maar  als de crisis voortduurt, helpt werktijdverkorting ook niet meer en staan we voor ontslagen.”

Juist een langdurige recessie is wat zich momenteel aftekent. Arbeiders en andere mensen onderaan kunnen maar beter zorgen voor wat ‘massa-incidenten’ om zich tegen de komende ontslaggolven te weren. Van de regering en haar plannen moeten we het niet hebben.

Dom, die linkse steun aan oproep parlementair onderzoek kredietcrisis

De verzamelde oppositiepartijen, van SP ter linker(?)zijde tot en met ‘onze’ huisfascist Geert ter rechterzijde, roepen gezamenlijk op tot een parlementair onderzoek naar oorzaken en aanpak van de kredietcrisis. De enige oppositiepartij die aan dit staaltje van bedompte consensuspolitiek niet mee doet, is de SGP, en dat strekt die dissidenten tot eer. Dat de dwarsliggerij hier uitgerekend uit de, verder volstrekt verwerpelijke, rechts-religieuze hoek moet komen is voor links beschamend. Maar ja, in Afghanistan komt het meest effectieve antwoord op de bezettingspolitiek van de NAVO ook niet van jammerend links (1), maar van een steeds effectievere Taliban. Triest, maar waar.

Waarom is dit voorstel van de verzamelde oppositiepartijen geen goed plan? Ik zie er drie problemen mee. Ten eerste de initiatiefnemers erachter. Je gaat als linkse partij eenvoudigweg niet in zee met je tegenstanders ter rechterzijde. Die moet je, juist in crisistijd, van hun volksvriendelijke masker beroven en bestrijden. Onder een opiniestuk waaronder de naam van Geert Wilders staat, hoort de naam van Femke Halsema en Agnes Kant gewoon niet thuis, of andersom. Om in stijl te blijven: met zo’n gezamenlijk optreden geeft links Wilders en soortgenoten een kredietwaardigheid waarbij vergeleken een gammele hypotheek nog een gering risico is. Dat is één.

Tweede punt is dat een diepe economische crisis zich leent voor diepe economische analyses, maar nauwelijks voor een parlementair onderzoek. Het is geen kwestie van het vaststellen van specifieke verantwoordelijken voor bepaalde eventueel verkeerde besluiten – al zijn die er ongetwijfeld. Maar in de kernvragen – het wel en wee van een kapitalistische markteconomie – staan links en rechts, ook binnen de oppositie, tegenover elkaar, als het goed is.

Links hoort te zeggen: waar kapitalisme, daar vroeg of laat crisis, wie de crisis niet wil moet helpen het kapitalisme op te doeken. Rechts kan weliswaar niet helemaal ontkennen  dat er steeds weer crises zijn – daarvoor zijn crises te zeer een steeds terugkerend iets in hun favoriete economische systeem – en zal daarom de nadruk leggen op de voorbijgaande aard ervan. Centrum-links zal schipperen en de effecten van de crisis te lijf willen met maatregelen. Wie hier gelijk heeft, is voorwerp van maatschappelijk debat, niet met een parlementair onderzoek met haar kwalijke schijn van boven-de-partijen-staan. Juist nu moet het maatschappelijke gevecht – zei daar iemand ‘klassenstrijd’? Zo mag ik het horen! – de ruimte krijgen, en niet ingepakt worden in een kleffe gezamenlijkheid van rechts tot links. Dat is twéé.

Dan is er de specifieke inhoud van de tekst waarin het stel fractieleiders hun oproep toelichten. Ik citeer een flink stuk: “Met honderden miljoenen euro’s aan publiek geld worden de financiële stelsels overeind gehouden. Zo ook In Nederland: minister Bos nationaliseerde Fortis en ABN Amro, verschafte de ING een lening van 10 miljard en garandeert de kredietverlening op de interbancaire markt voor een bedrag tot 200 miljard euro’s. Dat is bijzonder veel geld, maar het zijn in de kern noodzakelijke interventies om een financiële systeemcrisis te vermijden. Dat zou namelikjk bijzonder schadelijk zijn voor de Nederlandse economie. Minister Bos verdient daarom onze steun bij het blussen van de brand.”

Hier is al gekózen voor een belaade analyse, een bepaalde aanpak: het systeem moet opgekalefaterd worden. maar het zou juist de taak va links moeten zijn om duidelijk te maken dat het kapitalisme niet opgelapt moet worden – waarmee de volgende crisis een kwestie van tijd is, want zó werkt het systeem – maar afgedankt en vervangen. Lihks hoort tégen de vorm van staatsingrijpen te zijn waarmee Bos nu het bankwezen aan het redden is. Dit bankwezen verdient helemaal geen redding.

Door echter deze systreemkritiek bij voorbaat buiten te sluiten en er een pure beheerskwestie van te maken, opent een parlementair onderzoek de weg naar het zoeken van rotte appels in een verder gezonde fruitmand. Zo trapt links weer eens in de val van het zoeken van goede versus slechte kapitalisten, aanvaardbare en onaanvaardbare vormen van kapitalisme. Dat GroenLinks hierin meegaat, is spijtig maar niet heel vreemd. Maar misschien dat een enkeling van de, op economisch punt radicalere SP, toch meer scherpte had verwacht. Ten onrechte, zo blijkt.

Dat het bij de SP niet om een incidentele, tactische stellingname gaat, blijkt uit de presentatie van het eigen plan waarmee de SP de kredietcrisis aangepakt wil zien. Daarin een reeks maatregelen die op zich niet verkeerd zijn: afschaffing van bonussen voor topbestuurders, meet controle op wat er op de financiële markten zoal gebeurt, en nog veel meer moois.

Problematisch is echter het kader waarin bijvoorbeeld Agnes Kant dit plaatst. Ze ziet de maatregelen niet als breekijzer om het kapitalisme zelf op de helling te zetten, en al helemaal nie als eisenpakket om verzet op straat omheen te orghaniseren. Nee, ze ziet het als een wijziging om van een doorgeslagen neoliberaal kapitalisme terug te keren naar de veilige haven van het zogeheten ‘Rijnland-kapitalisme, met meer regulering erin.  Dit zegt ze in een interview met De Volkskrant gisteren: “Het probleem is dat de markt te veel zijn gang is gegaan, met alle risico’s van dien. Men heeft te veel gelieraliseerd.” Het is dus allemaal een kwestie van meer of minder. “We zijn van de Rijnlandse model naar het Angelsaksische model verschoven. De korte termijn-belangen zijn opgekomen, ten koste van het lange-termijn-perspectief.” Dat deze verandering niet simpelweg een gevolg was van een verkeerde politieke modegril, dat daar de scherpere internationale concurrentie – onderstreept met crisisverschijnselen die er toen ook al niet om logen – aan ten grondslag lag… als Agnes Kant dat weet, laat ze dat hier niet merken. Een simpele draai naar een ander soort kapitalisme, verder reikt de ambitie van de SP in haar ogen blijkbaar niet meer. Ja, en dán is het niet raar dat je bereid bent tot pragmatische gesprekken over beleid en gemaakte fouten. Maar een serieus links heeft een wezenlijk andere taak.

(1). Net zo min als heel Gallië zich door de Romeinen onder de voet liet lopen, evenmin is héél links in het kamp van de jammeraars beland. De rol van dat ene Gallische dorpje dwarsliggers wordt gespeeld door groeperingen, waaronder in Nederland de Internationale Socialisten (IS), die zich opmaken om tegen de verjaardag van de NAVO, april 2009 in Straatsburg, te mobiliseren. Of zij hiermee de rol van Asterix op zich nemen, of eerder van Obelix, laat ik aan de lezers over, maar een goede zaak is het wel. Steun aan deze mobilisatie is, juist om kracht op te bouwen tegen de NAVO-bezetting in Afghanistan, nodig. Zie op het weblog van de IS de “Internationale Oproep anti-Navo protest”, en ook “Zet in je agenda: zaterdag 1 november”, wanneer er een openbare bijeenkomst onder de titel “De NAVO en de nieuwe wereldwanorde” gehouden wordt in Amsterdam.

Crisis, catastrofe en de rol van links

Het is crisistijd, en niet alleen in de VS waar de kredietcrisis vorig jaar aan de dag trad. Dag na dag lezen we van de recessie die komen gaat, er in een aantal landen  zelfs al is. “Angst voor recessie wordt snel groter”, schrijft vandaag de NRC. “Bedrijven voelen effecten kredietcrisis overal”, voegt de krant eraan toe.

Rechts, en vooral ook hun achterban van zakenlieden,  weten niet goed hoe ze er mee om moeten gaan. Ondernemers en hun guru’s zijn duidelijk van slag. Hier hebben we bijvoorbeeld Bernard Wientjes, baas van ondernemersclub VNO-NCW, in het dagblad Trouw: “Deze teruggang in de economie is heel bijzonder. Er zijn geen modellen voor te bedenken en economen staan voor een raadsel. Dat er een recessie aankomt lijkt zeker, maar hoe diep die zal zijn, weet niemand.”

En hier is Alan Greenspan, tot voor enkele jaren president van de Federal Reserve, de Amerikaanse centrale bank. Hij “trof een gebrek aan in het model dat in zijn perceptie de essentiële functionele structuur die definieerde hoe de wereld werkte.” Vertaling: de neoliberale ideologie van markt-boven-alles is ontoereikend – aldus de hogepriester van dat neoliberalisme zelf. Greenspan licht toe dat hij gdacht dat banken zichzelf beter zouden reguleren dan ze in feite deden. Vertaling: al die deregulering was misschien toch niet zo gezond.

Regeringsbeleid, in VS en ook in Nederland  – grootschalige staatssteun voor financiële instellingen, stevige nationalisaties van hypotheekbanken Fannie Mae en Freddy Mac, via verzekeringsgigant AIG tot de Nederlandse tak van Fortis – laat zien datde vrije markt niet alleen zijn gezicht heeft verloren, maar ook buitenspel wordt gezet als dat zo uitkomt. De neoliberale ideologie mag geen sta-in-de-weg zijn als grote bedrijven en de hele structuur van het kapitalistische bedrijfsleven gered moeten worden.

De onttakeling van de vrije markt, zowel in ideologische termen als in de regeringspraktijk, is een voorzet voor links om punten te scoren in het huidige maatschappelijke debat over economie en maatschappij. Het is nu niet meer moeilijk om duidelijk te maken dat het kapitalisme niet alleen een barbaars, maar ook een crisisgevoelig systeem is. En op de woorden van Wientjes dat “economen voor een raadsel” staan, kunnen marxisten met een lange lijst economen komen – te beginnen bij een zekere Karl Marx – die helemaal niet voor een raadsel staan bij de huidige crisis. Marxisten halen hier hun gelijk, en we zouden stom zijn als we dat niet deden.

Toch wringt er iets. Het klinkt soms net iets te makkelijk, te goedkoop. Uitroepen: ‘zie je wel, het kapitalisme creeërt weer eens ellende, dat zeiden we aldoor al’, hoe terecht op zichzelf ook, brengt ons nog geen alternatief. Bovendien kan het linkse gelijk toch nooit een doel op zichzelf zijn? Het ging marxisten toch niet om de kracht van links als doel, maar om de arbeidersklasse, haar strijd voor lotsverbetering, haar bevrijding via haar eigen strijd – en via die klassenstrijd om de bevrijding van de mensheid  als geheel. Links is slechts middel, geen doel.

En als ik van een Lindsey German – socialist, prominent in de Britse vredesbeweging, links burgemeesterskandidaat in Londen –  in de Guardian de uitspraak lees: “het kapitalisme heeft zijn kans gehad en heeft gefaald; nu is de beurt aan het socialisme” , dan denk ik: links en rechts spelen toch geen bowlingwedstrijd, met wisselend allebei een beurt? En waar is de kracht van dat socialisme die de beurt kan nemen dan wel? Het socialisme is momenteel weinig meer dan een – goed! – idee, met her en der handjesvol mensen die zich ervoor inzetten. Iets minder zelfgenoegzaam mag het allemaal wel (gevonden via Marxsite).

De huidige crisis moet niet in de eerste plaats gezien moet worden als een buitenkans voor links, maar als een immense aanval op arbeidersrechten en arbeidersbelangen. Als reflex is de houding  ‘van het is crisis, nu kan links zich scherper profileren en haar kans grijpen’ best logisch. Maar door arbeiders die met ontslag en huisuittzetting te maken hebben, zal de crisis toch niet als buitenkans, maar als catastrofe ervaren worden. Links moet die ervaring tot haar eigen ervaring maken, en van daaruit positie kiezen. De ramp die arbeiders bedreigt is ónze ramp.

Je kunt het vergelijken met het uitbreken van een oorlog. Ja, zoiets maakt energie los bij vredesactivisten die dan met verdubbelde energie de straat op gaan om te protesteren. Maar reageren op een oorlog met ‘ha, nu kunnen we weer eens vredesdemonstraties houden, nu groeit de vredesbeweging weer eens!’- zoiets heeft, als het meer is dan een kortstondige activistische reflex, iets pervers. Oorlog is geen simpele buitenkans voor actievoerders, maar in de eerste plaats een verschrikking, we hadden er liever géén. Zo is het met crisis ook, en dat dient links uit te stralen.

Inmiddels wordt duidelijk dat de crisis inderdaad mensen grootschalig in de narigheid stort. Gisteren meldde de Volkskrant al dat uitzendkrachten in Nederland op grote schaal door bedrijven buiten de poort worden gezet. Dezelfde krant meldt dat de kredietcrisis “een gemiddeld Belgisch gezin 27.400 euro aan vermogen” kost. natuurlijk zit daartussen het aangeslagen vermogen van steenrijke mensen, waarmee ik weinig medelijden heb. Maar de crisis werkt door in het dagelijks leven: een kwart van de mensen geeft aan dat ze hun uitgaven hebben aangepast vanwege de crisis. En de echte recessie moet in de benelux nog doorzetten.

Elders gaat  het al veel grover toe. Zo sloten kortgeleden drie speelgoedfabrieken in China  de deuren, en lieten vele honderden arbeiders achter zonder zelfs maar achterstallige lonen uit te betalen, aldus Reuters op 22 oktober. Inmiddels heeft, zo meldt de China Daily, de Chinese regering toegezegd achterstallig loon – maar geen ontslagvergoeding of zoiets – uit te betalen. het over de kop gaan van de bedrijven kan niet los gezien worden van de problemen van bedrijven in China om te exporteren, nu elders de economie al stagneert. En de Straits Times berichtte gisteren dat minstens 2,7 miljoen fabrieksarbeiders in Zuid-China hun baan dreigen te verliezen vanwege de economische wereldcrisis (laatste drie berichten gevonden via Labourstart).

Dit zijn nog getallen, maar erechter gaan mensen schuil, mensen die in nood dreigen te raken of al zijn geraakt. iets van de nood, de wanhoop, die de kredietcrisis al teweeg heeft gebracht in de VS, is te vinden in een angstaanjagend artikel van Nick Turse op de website van Tom Engelhardt. Daarin beschrijft hij geval na geval van huisuitzetting, geval na geval van wanhoop, vaak met dodelijke afloop. Sommige mensen doden zichzelf, soms na eerst hun gezin te hebben omgebracht. Sommige mensen pakken een geweer en bedreigen de deurwaarders en politie. Soms eindigt dat met overgave van degene die uit huis gezet wordt. Soms schiet de politie de bewoner dood.

En heel soms wordt de bedreigde bewoner te hulp gestaan door anderen, zoals in Boston waar 4 actievoerders van een groep die zich City Life noemt zich vastketenden, terwijl anderen van dezelfde groep erbij stonden en het protest tegen een huisuitzetting met hun aanwezigheid en leuzen ondersteunden. Dáár zien we een sprankje hoop, vonkjes van georganiseerd verzet. Daar zien we iets van de rol die links kan spelen, en van de de verantwoordelijkheid die op ons rust.

Bail-out alsnog aangenomen ondanks breed protest

Het Huis van Afgevaardigen heeft, onder zware druk van Bush, Obama, McCain, Paulson, Pelosi en al die andere kopstukken van Amerika’s establishment die Wall Street ten koste van vrijwel alles overeind en te vriend willen houden, haar huiswerk overgedaan. Begin van de week stemde het Huis nog tegen het 700-miljard-bail-out-plan. Vrijdag stemde hetzelfde Huis voor een iets opgeleukte versie van hetzelfde plan. Daarmee bewezen de volksvertegenwoordigers weer eens dat ze voornamelijk de vertegenwoordiges van Wall Street en aanverwanten waren en zijn. Zo lijkt het weer business as usual in de Amerikaanse politieke top.

Maar wat waren ze geschrokken, zowel Wall Street als de president, beide presidentskandidaten, bankpresident en andere politieke kopstukken! Het was dan ook ongehoord – en erg leuk – wat er afgelopen maandag gebeurde: een volksvertegenwoordiging die vatbaar bleek voor wat er onder de bevolking leefde, Congresleden die, onder druk van enorme aantallen e-mails en telefoontjes, de bail out wegstemden, een vleugje democratie in de praktijk, dwars tegen de gevestigde machten in het officieel zo democratische Amerika in.

Dat die druk er was, kan nauwelijks worden betwijfeld. David Lindorff: “eerder op de dag was de telefooncentrale van het Congres verstopt geraakt. Je kon er wel doorkomen maar het vereiste een toegewijde vinger om op de “nogmaals- draaien”knop van je telefoon. Telefonisten in het Capitool zeiden dat het al een week zo ging, nu Amerikanen in net land  hun afvaardigingen in het Congres overstroomden met telefoontjes (en e-mails) die eer bij hen op aandrongen ‘nee’ te stemmen tegen de Bush/Paulson Wall Street bail out.”

De woede uitte zich ook bij Wall Street op straat . Op 25 september demonstreerden rond 1000 mensen op een vakbondsmanifestatie tegenen de bail out. Voor later op dezelfde dag had Aru Gupta, journaliost, een  manifestatie op gang helpen brengen door een e-mail oproep aan bekenden te versturen. Progressieve organisaties haakten aan, en vele honderden – volgens Gupta zelf 2000 – mensen namen deel.

Niet alleen New York zag straatprotest. Ari Melber schrijft dat er zeker 250 acties plaatsvonden. Maar vooral het internet blijkt een belangrijk actiefront, en trouwens ook informatiebron.  “Actievoerders gebruikten het web ook om  de hete bail-out-wet, die sommieg Congresleden niet in zijn geheel gelezen hadden, te ontrafelen en ontmaskeren.” Hoe effectief straatprotest, telefoon-pressie en internet-rebellie waren in het beïnvloeden van de stemming? “Het is onmogelijk om te bepalen precies hoeveel Congresleden omgegaan zijn, maar veel van degenen die tegen de stemming waren, zeiden dat zij prioriteit gaven aan de meningen van het publiek boven intense druk vanuit hun partij, hun donors en (sommige) experts”, aldus Melber in zijn nuttige artikel.

De acties gingen na de stemming van maandag door. Op 1 oktober hield een kleine maar levendige groep mensen een straatprotest in Boston. De actie was opgezet vanuit vakbonden en aanverwante groepen. Russ Davis, van Massachussets Jobs with Justice, een coalitie van vakbonds- en andere organisaties: “Wij, als wekende mensen, als de doorsnee-Amerikanen, moeten opstaan. We moeten terugvechten. We moeten  tegen onze vertegenwoordigers zeggen dat ze ons moeten vertegenwoordigen, niet de mensen die hencamagnebijdragen geven.”

Het gonsde ook elders in de VS. “Voorafgaande aan de stemming in de Senaat op woensdag hielden vakbonds – en community-organisaties tientalllen manifestaties en demonstraties in het land om tegen de wet te demonstreren”, schrijft Haider Rivzi. Die meldde ook nog dat groepen sit-ins van plan waren op de dag dat het Huis van Afgevaardigden opnieuw stemde.

Intussen was de gevestigde orde aangeslagen door de nederlaag die de bail out afgelopen maandag had geleden. Een tegenaanval kwam op gang. Die deed erg denken aan de campagne van voorstanders van het EU-grondwetsreferendum in 2005. Weten we het nog? Als we nee stemden, zou het licht uitgaan en de oorlog terugkeren naar Europa. Welnu, we stemden néé, het licht brandt nog steeds. En als het hier oorlog wordt, dan komt dat omdat Wilders het leger tegen arme jongeren in Gouda wil inzetten, niet door onze nee-stem.

In de VS vindt vergelijkbare chantage plaats. Als het Congres niet snel ja zegt, komt er grote crisis, zo liet de befaamde helderziende in het Witte Huis, de heer Bush, weten. Nieuwsflits voor Bush: die crisis is volop aan het uitbreken, bail out of geen bail out. Dat speculanten de druk op het Congres verhoogden door na de nee-stem massaal te verkopen zodat de beurs onderuit ging, kan gezien worden als een vorm van chantage – en een teken dat de werkelijke macht niet in het Congres ligt, maar bij het grote geld. Maar het aannemen van de bail out wet gaat de economie niet redden: in wiens handen als die verrotte investeringen en oninbare schulden ook zijn, het blijven verrotte investeringen en oninbare schulden. Het opkopen ervan is een cadeau van 700 miljjard, een beloning bovendien van degenen die met hun beleggingsbeslissingen de kredietcrisis juist hebben aangejaagd.

Naast de dreigementen van Bush en soortgenoten klonken in diversie gevestigde media ook zeer griezelige geluiden. De World Socialist Web Site heeft er een handvol verzameld in een artikel van Bill Van Auken. Michael Gerson, eerder schrijver van toespraken van Bush, nu in een column in de Washington Post: “Het is nu duidelijk dat de Amerikaanse politieke elites het vermogen om snel te reageren op een landelijk probleem door hun collectieve wil op te leggen, verloren hebben.”  Immers, een Congres dat gevoelig is voor bellende, mailende en betogende mensen buiten het die ‘politieke elites’, dat kan natuurlijk niet de bedoeling wezen.

George Will, eveneens in de Washington Post: “het Congres moet zich loskoppelen van een publiek dat je niet kwalijk kunt nemen dat ze meer woede over, dan begrip hebben van, dit ondoorzichtige debacle.” Onwetende mensen moet je buiten de politieke besluitvorming houden, dan kan de top zijn gang blijven gaan. Thomas Friedman, in de New York Times, doet ook een duit in het zakje – om te helpen meer duiten in de zakken van hem en zijn rijke vrienden te krijgen. “We hebben leden van het Huis, waarvan ik velen ervan verdenk dat ze hun eigen checqueboekje niet in balans kunnen houden, die een ingewikkeld reddingsplan verwerpen omdat sommige kiezers, waarvan ik vrees dat die het ook niet snappen, hen bedelven met boze telefoontjes. Ik begrijp de woede van de bevolking tegen Wall Street, maar zo kun je deze crisis niet aanpakken.” Alweer dezelfde afkeer van een bevolking die zich roert en een volksvertegenwoordiging die zich daar iets van aantrekt. Democratie is leuk – maar volksinvloed op de besluitvorming? Het moet niet te gek worden…

Camilla Cavendish, een commentator in de Britse Times, zegt openlijk wat Wills, Friedman en Gerson in bedekte termen suggereren: liever dictatuur dan invloed van de bevolking in dit soort besluitvorming. “De meest vleiende lezing van het rumoer in het Congres deze week was dat dit democratie in actie was. Persoonlijk heb ik me nooit méér aangetrokken gevoeld tot een welwillende dictatuur dan nu.” De column waarin dit te lezen was heette: “Het Congres is de beste advertentie voor een dictatuur.”

Hoeveel gewicht de druk van boze mensen op het Congres werkelijk in de schaal gelegd heeft bij de stemming in het Congres valt – nogmaals – niet  uit te maken. Maar bovenstaande stemmen vanuit de gevestigde orde laten zien dat in die kringen wel degelijk angst voor zulke druk bestond en bestaat. Dat is op zich al een feit van betekenis, want doorgaans weten machthebbers prima uit welke hoek hun plannen en positie gevaar lopen.

Maar de rijken en machtigen, in Washington en op Wall Street, kunnen weer even opgelucht ademhalen. De bail out is er alsnog door, het geld rolt binnenkort weer naar degenen die er al in kunnen zwemmen. En de economie crasht in hoog tempo verder. Maar de woede van al die boze mailers, bellers en betogers is allerminst verdwenen.

Van kredietcrisis naar recessie

Vanavond gaat Bush in de Senaat proberen wat hem in het Huis van Afgevaardigden afgelopen maandag niet lukte: zijn 700 miljard-dollar-plan aangenomen krijgen. Het gaat om de ‘bail out’ om Wall Street overeind te houden door slechte schulden op te kopen, op kosten van de belastingbetalers. Dat die laatsten via druk op hun senatoren hetzelfde weten te bereiken als afgelopen maandag, is helaas niet zo waarschijnlijk. Zoals het NOS journaal om 20.00 aanstipte: veel Senatoren staan niet voor herverkiezing in november. Afgevaardigegden wel, en daarom waren zij vatbaar voor boze telefoontjes met de strekking: als u voor de bail-out stemt, dan stem ik tegen u in november. Maar we zullen zien hoe het nu gaat.

Intussen stapelen de signalen zich op dat de kredietcrisis inderdaad de opmaat is tot een forse, internationale recessie. Een paar berichten van vandaag: “Werkloosheid  eurozone augustus licht gestegen”, meldt Nieuws.nl. Het percentage in de landen waar de Euro betaalmiddel is, lag die maand op 7,5, terwijl economen 7,4 hadden verwacht. Nog niet dramatisch – maar dit was ruim vóór de financiéle paniektaferelen van de afgelopen weken. Nieuws.nl meldt ook al het volgende: “Industriesector eurozone krimpt meer dan verwacht” .  De Britse krant de Guardian meldt intussen over Groot-Brittannië: “Industriesector (…) krimpt in het hoogste tempo sinds 17 jaar”. Hier zien we dat de crisis al ver buiten de financiële instellingen huis begint te houden.

Je ziet dat ook al aan afzonderlijke bedrijven, ook in Nederland.. “Océ duikt in rode cijfers”, schrijft de NRC. Oorzaak is deels een kostbare reorganisatie. Maar we lezen ook dit: “Océ levert vrijwel uitsluitend printeres aan bedrijven. Zijn klanten zitten voor een belangrijk deel in de bouwsector (…) en de financiële branche (…). Juist die bedrijfstakken hebben het momenteel  erg moeilijk.” 

Het overslaan van de crisis van de financiële sector naar de hele economie is niet ze vreemd. Halen we nog even terug hoe de huidige kredietcrisis ontstond. Hypotheekbanken bieden kredieten aan mensen aan met weinig geld. Zo blijft geld, op zoek naar lucratieve investeringen,  rollen door de huizenverkoop op gang te houden. maar mensen met weinig geld komen bij tegenslag snel in betalingsproblemen. Gevolg: huisuitzettingen namen een grote vlucht. Ander gevolg: een aantal van die hypotheekbanken raakte in financiële moeilijkheden, gingen op de fles of moesten door de staat gered worden.

Maar de riskante hypotheken hadden zich intussen wijd in het financiële systeem verspreid. Ze werden doorverkocht als onderdeel van pakketten met allerhande leningen en dergelijke, waar vervolgens in gespeculeerd werd. Veilige en riskante leningen waren deel van dezelfde pakketten. maar toen duidelijk werd hoe riskant die riskante leningen eigenlijk waren, kelderde het vertrouwen in diepakketten ook – en in allerlei banken en bedrijven die in die pakketten handelden. Zo werd een hypotheek-crisis een kredietcrisis.

Banken gingen vervolgens risico’s mijden, uit angst kredieten te verstrekken die ze niet terug zouden zien. Ze leenden nauwelijks meer aan elkaar, maakten het voor bedrijven erg duur om krediet te verkrijgen, en lieten ook consumenten meer betalen voor geleend geld. Dat remt de activiteit in héél de economie af: investeren en consumeren wordt te riskant, te duur.

Momenteel draait de Amerikaanse economie nog voornamelijk omdat de centrale bank geld in het kredietsysteem is blijven pompen. Commerciële banken branden echter hun vingers liever niet, en wachten met angst en beven welke van hen de volgende wordt die kantelt. Zo werd een kredietcrisis een heuse recessie.

Aan de wortel ervan ligt de klassieke kapitalistische drang van het grote geld naar winstgevende investeringen, het gebrek aan coördinatie – bedrijven zijn immers elkaars concurrenten op de markt – zodat de investeringen nooit dekkend zijn voor de vraag maar uit winstbejag de neiging hebben om boven die vraag uit te stijgen, kortom: de neiging van een markteconomie om tot overproductie te leiden. Die overproductie ondergraaft de winst van bedrijven, en het begint faillisementen en ontslagen te regenen tot de overproductie er hardhandig uit is gesneden. Dan begint het hele cyclische mechanisme opnieuw.

Bij de vorige recessie zat de overproductie vooral in de ICT-sector, de internet-zeepbel. Bij de huidige crisis is het vooral een overproductie van krediet, van hypotheken – en de via goedkoop krediet aangejaagde overproductie op de huizenmarkt, die de economie richting recessie heeft helpen jagen. De NRC schrijft dan ook: “Ook echte economie lijdt onder crisis”. Het artikel laat de gang van zaken zien en legt uit hoezeer vooral de Amerikaanse economie op krediet – op de pof, zeg maar – heeft gedraaid, en hoe pijnlijk het kan worden om de schulden van zowel bedrijven als van consumenten tot een wat hanteerbaarder niveua terug te brengen.  

Het hele mechanisme van economische bloei naar recessie is eigenschap van de kapitalistische markteconomie, en zal pas met die markteconomie verdwijnen. In die zin is er niets bijzonders, niets onverklaarbaars, aan de hand – althans, voor wie bereid is die kapitalistische economie zelf kritisch te bekijken in paats van haar heilig te verklaren.

Het bovenstaande betekent daat we ons schrap mogen zetten voor meer slecht nieuws. Een recessie betekent dat bedrijven om hun winsten te redden personeel gaan ontslaan, met hogere wekloosheid als gevolg. het betekent dat de overblijvende arbeiders onder druk gezet gaan worden ok nog harder te werken. het betekent dat de stata  op van alles en nog wat zal bezuinigen om de belastingen voor de bedrijven te kunnen verlagen, om hen ruim baan te geven om te investeren.

Het betekent dat ondernemers en hun regeringen – en het zijn in het kapitalisme altijd hún regeringen, hoe de samenstelling ervan ook precies mag zijn – arbeiders en andere mensen onderaan nog harder onder druk zullen zetten, nog grover kaal zullen proberen te plukken. Dat is het vooruitzicht, ook in Nederland. Slechts taaie hardnekkige weerstand van die arbeiders zelf zal deze kaalpluk-operatie kunnen tegenhouden.